Milli Kalendar

 Düzen: A.Gürgenli
Türkmen taryhynyñ Gysgaça kronologiyasy
Bu iş il-ulusymyzyñ erkinligi ugrunda şirin janlaryndan maya goşan ynsanlarmyzyñ yagty hatyralaryna bagyşlanyar.
T
ürkmen halky örän baı, gadymy hem parlak medeniıete,  taryha eıe. Basmaçylar milli taryhymyzy galplaşdyrmakda ellerinden gelenlerini gaıgyronoklar.Olaryñ düıp maksady milli taryhymyzy ıoıup, häzirki hem geljek nesilimize, bizi, taryhy, geçmişi bolmadyk, ezijilere baş egen, gorkak  millet diıp tanytmak.Eıranda Pählevi Orsıetde Bolşevik taryhçylary bularyñ aıdyñ mysalydyr. Olar Türkmen milletini basmaçy, galtaman edip görkezdiler, öz basybaljylykly we pitneçilikli syıasatlaryny bolsa “medeniıet kerweni” hökmünde häsıetlendirip geldiler. Şeıle zäherli hem şaunistik propagandalar esassynda milli taryhymyzdan habarsyz galyp, milli galkynşlaryndan hem azat ediş hereketlerinden uzaklaşyp, häzirki milli-demokratik göreşlerde bu esasy faktorlardan peıdalanyp bilmän geldik.
Hödürlenen bu çaklañja iş milli taryhymyzyñ möhüm wakalaryny görkezmäge synanşıar.Bu işiñ dowamy, milli taryhymyzy düıpli öwrenmäge alyp barar diıen umydymyz bar. Kitapçada hödürlenen wakalar iki bölümden ybarat:
1.       Wakalaryñ ıyl boıunça tertibi
2.      Wakalaryñ aı-gün boıunça tertibi 
 
 
300.000 ıyla ıakyn
Türkmenistanyñ topragynda Aşel tipli ıadygärlik.
100.000 ıyla ıakyn
Türkmenistanyñ topragynda Muste tipli ıadigärlik.
8000-6000 ıyl M.ö
Türkmenistanda neolit zamanynyñ ıadigärlikler.
7000 M.ö
Günorta Türkmenistanda ekerançylygyñ ösüşi.
5000-4000 ıyl M.ö
Giyçki neolit zamanynyñ ıadigärlikleri.
4000-2000 ıyl M.ö
Türkmenistanyñ topragynda neolit we bürnç zamanynyñ ıadigärlikleri. (Änew I-III, Namazgah I-IV)
4000 M.ö
Günbatar Türküstanda Türk medeniıetiniñ ösmegi.
Mary medeniıetiniñ güıçli döwri.
2000 ıyl M.ö
Irki demir zamanynyñ ıadigärlikler (Änew IV, gadymy Dehistan medeniıeti)
750 M.ö
Sakalaryñ (Skitleriñ) İevropa göçüşi.
550-547 M.ö
Pars şasy Kuroşyñ Par/Parfıa we Hirkanıa (häzirki Astrabada geçiren ganly ıörişi)
530 M.ö
Ürgece we Mara çözup gelen Kuroş کورش  şazada Tumar hanyma ıeñlip, heläk bolıar.
522 M.ö
Margiıanad (Maryda) Faradyñ yolbaş-çylygynda halk gozgalanyñ möwç alıar.
522 M.ö
Parfıada we Hirkanıada Akamenitleriñ هخامنشلرینگ garşysyna gozgalañ.
521 M.ö (mars)
Eıran şasy Darıuş I Parfıalylaryñ gozgalañyna garşy Vişpauzatiş diıen ıere goşun sürıär.
329 M.ö
Aleksandr Makedonskiniñ Mara ıörişi.
300M.ö(ortasy)
Parfıa döwleti selukitler döwletinden bölünip aıryldy.
300-200 M.ö
Gadymy Horezim medeniıeti ösüp, Türküstanda uly döwlete öwrüldi.
250 M.ö
Parfıa (Äşkan) urugly Ärşek (Ärtek), Ärdogan serdarlar Etrek-Tejen arasyndaky topragy eıeledi. Sakalaryñ ıeñilmegi, Sarmatlaryñ gudrata ıetmegi.
247 M.ö
Parfıa döwletiniñ baştutany Ärşek, Nusaıda başyna täç geıp, ol ıeri paıtagt belleışi.
209 M.ö
Göktürkleriñ baştutany Tümen hanyñ gudrata ıetmegi.
Hun Türkleriñ serdary Mete hanyñ gudrata ıetişi.
174 M.ö
Mete hanyñ ölümi.
171-138 M.ö
Parfıa patyşasy MitridatI-iñ patyşalyk sürmegi, şonuñ dolandıran wagtynda Parfıanyñ uly imperiıa öwrülmegi.
160  M.ö
Türkleriñ ata-babalary hasaplanıan “İuweçilariñ” Yssyk köle tarap süışmegi.
50 M.ö
Hun Türkleriñ, Hytaya (Çine) tabyn boluşy.
10 M.s
Parfıada “kiçi” arşakitler urugynyñ gudrata ıetişi.
35-36
Parfıa döwleti bilen Rim imperıasynyñ söweş.
87
Parfıa ilçileriniñ Çine iberilmegi.
300
Türkmenleriñ arasynda Hyrystyyan dininiñ ıaıramagy.
420
Maryda Nesotrian metropolisiıanyñ döredilmegi.
425
Abdal (Ak Hun) döwletiniñ Jeıhun we Maryda döremegi.
426
Eıran patyşasy Bähram5-iñ Abdallaryñ üstüne ganly ıörişi, Abdaly hanyñ Maryda öldürilşi.
433
Çin imperatorlygynyñ 3-nji urugy Tubaılaryñ gysyşy neticesinde Altaı we Gylyç hanlygynda oturan Türkleriñ Türküstana göçüşi.
434
Günbatar Hunlaryñ serdary Atillanyñ tagta çykyşy.
452
Atillanyñ İevropa taryhy ıörişi
454
Atillanyñ ölümi.
522
Faradyñ baştutanlygynda Maryda halk gozgalañynyñ möwç almagy.
Türk hakany Tümen han “Juwan-juwan”lary ıeñip, uly günbatar Göktürk döwletini doganlar Istemi han we Muhan han tarapyndan esaslanmagy.
533
Tümen ogly Guly hanyñ gudrata ıetmegi.
534
Guly hanyñ ogly Muhanyñ gudrata ıetmegi.
550
Hazar türkleriniñ günorta Orsıete yörişi.
552
Awar Türkleriniñ, Göktürkler tarapyndan ıeñilmesi.
566
Abdal häkimiyetini ıykmak üçin Göktürkleriñ serdary Istemi hanyñ, Eıran şasy Enewşirwan bilen birleşmegi.
576-603
Istemi han ogly, Tarbu hanyñ höküm süren döwri.
581
Göktürk döwletiniñ, gündogar we günbatar böleklere bölünşy.
605
Türk serdary Çöl hanyñ, Eıranly Hosrowa garşy söweşi.
610
Belli Gyzyl alan diwarynyñ Kümüşdepeden salnyp başlanyşy.
630
Gündogar Göktürk döwletiniñ dargamagy.
Hazar Türkleriniñ erkinlige gowuşmagy.
638
Günbatar Göktürkleriñ ikä bölünmegi.
650
Eıran şasy İezdgerIII-iñ, araplaryñ çozuşyna çydaman Mara sygynmagy.
651-661
Araplaryñ Horasany basyp almagy, Çöl hanyñ Dehistan we Hazar ıakasynda araplar bilen söweşmegi.
680
Gutluk hanyñ Göktürk döwletini gaıtadan dikeldeni üçin halk tarapyndan Ilteriş lakamyny almagy.
691
Gutluk hanyñ ölümi.
716
Araplaryñ Dehistany basyp almagy.
731
Gutluk han ogly Gultegin hanyñ ölümi. Onuñ adyna dikeldilen mazar daşlaryndaky ıazgylar Türk taryhynyñ altyn sahypalaryna öwrülıär. Bu taryhy ıadigärlikler Issyk kölüñ golaıynda ıerleşıär.(Tegin= Şazada)
734
Gutluk han ogly, Bilge hakanyñ ölümi.
744
Uıgurlaryñ Göktürk döwletini agdarmagy.
744-840
Uıgurlaryñ höküm süren döwri.
832
Maryly alym Habaş, astronomiki tablitsasyny (nejum jedveli) düzdi.
845
Gyzyl alan diwarynyñ remond (tämir) edilmegi.
889
Ibn Fadleniñ(Fozlanyñ) yslam dinini ıaıratmak üçin Oguz Türkleriniñ arasyna sıyıahaty.
923
Çöl Türkleriniñ Çinde gudrata ıetmegi.
932
Garahanly Türkleriñ serdary Satyk Bugra han gudrata ıetip ilkinji musulman Türk döwletiniñ düıbüni tutdy.
937
Woşimgir ogly Gabusyñ Gürgen (häzirki Kümmetgowuz) şäheriniñ häkimi bolmagy.
969
Maryly Mäsoudi Märvezi مسعودی مروزی öz şahnama eserini ıazdy. Bu eser soñraky ıazlan şahnamalara nusga bolıar.
973-1048
Belli Türk filosofy, filolog (logatşynas) we matematik alymy Äbu-reıhan Älbiruniniñ ıaşan döwri.
980 Aug. 8
Belli Türk filosofy, medisina alymy Ibn-Sina Ürgençde doguldy.
992
Samanit Nuh II-iñ Nusaı, Ürgenç emiri Äl-mamuna, Äbivärdi (Kakany) bolsa- horezmşasy Äbu-Abdylla bermegi.
998
Gazy(söweşceñ) lakamly Gaznaly Mahmydyñ tagta çykmagy.
1017
Horezimi Gaznaly Mahmyd basyp aldy.
1025
Türkleriniñ bir böleginiñ Seljuklardan aırylyp, soltan Mahmydyñ tarapyna geçmegi.
1027
Gaznawitleriñ zulmuna garşy Türkleriniñ gozgalañy.
1031-1041
Mesoud Gaznalynyñ höküm süren döwri.
1032
Seljukly Türkmenleriñ Horasan we Ürgence göçmekleri.
1035 June19
Seljuklaryñ Horasanda gaznewit goşunlaryny ıeñmegi.
1037 june18
Belli alym Ibn-Sinan aradan çykdy.
1038 July
Seljuklaryñ Saragty, Maryny we Nişapury eıelemekleri.
1040 May24
Marynyñ töwereginde Dendanakanyñ ıanynda Mesoudyñ goşuny Seljuklar tarapyndan çym-pytrak edilıär.
Togrul beg, döwletiniñ düıbüni tutıar.
1055
Togrul begiñ Bagdady almagy.
1058
Ibraıym (İenal-Aynalyñ) gozgalañy.
1060
Soltan Sanjaryñ buırugy  bilen Astrabad we Gürgene Türkmenlerden häkimler bellenıär.
1063-1072
Seljukly Alp-Arslanyñ höküm süren döwri.
1069
İüsüp Ulug “hajeb-e Has” Gutagu bilik kitabyny ıazyp, Bugra hana hödürlıär.
1071
Alp-Arslanyñ Mavera-un-nehre ıörişi.
1072
Alp-Arslanyñ ölümi.
Kaşgarly Mahmyd “Diwan lugat-ättürk” eserini ıazdy.
1073
Seljukly soltan Mälik şanyñ buırugy bilen Maryda astronom (resädhâna) binasynyñ gurulmagy.
1074
Omar Hayyamyñ Mary resädhanasynda işlemegi.
1080
Soltan Süleıman ibn Kutulmyşyñ Anadolyny basyp almagy.
1081
Tekeşiñ gozgalañy we onuñ Maryny ele geçirmegi.
1086
Mälik şanyñ Siriıa ıörişi.
1092
Mälik şanyñ ölümi
1092-1104
Seljukly  Barkiıaryñ (Börükıarygyñ) höküm süren döwri.
1101
Seljukly soltan Gylyç Arsalanyñ meşhur Haçly söweşleri.
1113-1167
Taryh we geografiıa alymy Abdylkerim Assamanynyñ ıaşan döwri.
1118-1153
Soltan Sanjaryñ höküm süren döwri.
1128-1156
Horezm şasy Atsyzyñ höküm süren döwri.
1130
Soltan Sanjaryñ Mavera-u-nehre ıörişi.
1144
Buharanyñ Oguzlarlar eıeleıär.
1150
Maryda  Sanjaryñ ıadigärliginiñ gurulmagy.
1153 May
Oguzlaryñ Maryny alyp, Sanjary ıesir etmekleri.
1153 Dec.
Oguzlaryñ Nişabury basyp almagy. Mahmyt hanyñ gündogar-Seljuk döwletiniñ hökümdary diıilip jar edilmegi.
1153-1173
Mary we Saragty, Oguz mäligi Dinaryñ dolandyrmagy.
1153-1205
Balhy Oguzlaryñ Zengitler urugynyñ dolandyrmagy.
1156
Nusayda Horezm şasy Il-Arslanyñ ady bilen hutba okamak düzgüniñ girizilmegi.
1156 May 7
Soltan Sanjar 62 yaşynda aradan çykıar.
1161
Oguzlaryñ we İazırlaryñ birleşen goşuny Dehistan hem Gürgeni ele geçirıär.
1172
Maryny Oguzlar eıeleıär.
1172-1200
Horezm şasy Tekeşiñ höküm süren döwri.
1178/9
Ürgençde Tekeşiñ köşgünde alym Fahraddin Razy فخرالدین رازی “Ilymlar ıygyndysy” diıen ensiklopediıasyny ıazıar.
1182
Şahyr Reşid-etdin Wetwatyñ ölümi.
1191
Şahyr Änväriniñ ölümi.
1193
Tekeş han Maryny eıeleıär.
1200
Il-Arslan ogly Tekeş hanyñ ölümi.
1205
Balkan we Hazar töwereginden nebit çykarlyp başlanmagy.
1206
İesuka(ıeske)batyryñ [Çingiz hanyñ] güıç toplap başlamagy.
Dehlide Türk döwletiniñ gurulmagy.
1215
Çingiz han Horezm bilen gatnaşıar.
1220
Jelal-etdin Horezm şasy bolıar.
1221-22
Mogollar häzirki Türkmenistany basyp alıar.
1224
Mogollar bilen söweşmek üçin Hindistana goşun ıygnamaga giden Jelal-etdiniñ Ürgenje dolanıar.
1250
Müsürde Memluk Türk döwletiniñ emele gelmegi.
1320
Ärsary babanyñ döwri.
Moin-elmorid معین المرید atly kitabyñ arapçadan Türkmençä terjime edilmegi.
1336
Belli Türk harby serkerdesi Emir Timuryñ doglan ıyly.
1353
Muhammed Harezmi “Mohabbet nama” atly eserini ıazıar.
1357
Altyn orda hany Jany begiñ Horasany ele geçirmegi.
1370
Timuritler döwletiniñ döremegi.
1384
Timur Gürgeni we Mazenderany eıeleıär.
1394Mars24
Türküstanyñ belli soltany we münjjemi Ulug begiñ doglan güni. Wepaty 1449
1405 Feb.18
Emir Timuryñ ölümi.
1405-1406
Temuritleriñ garşysyna Ogurjalylaryñ gozgalañy.
1405-1447
Şahroh Timuryñ höküm süren ıyllary. Bu döwürde Marynyñ (Abdulla han galansynyñ) täze ıerde düıbi tutuıar. 
1410
Şahrohyñ permany bilen Mary galasynda dikeldiş işleriniñ başlanmagy.
1428
Özbek Türk döwletiniñ döreışi.
1437-1560
Gazan tatar Türkleriniñ höküm süren ıyllary.
1441-1793
Kyrym tatarlarynyñ höküm süren ıyllary. (olar soñra zor bilen Orsıete birikdirilıär)
1446-1556
Astrahan Türkleriniñ höküm süren ıyllary.
1469-1509
Soltan Söyün Baygaranyñ Hyratda höküm süren ıyllary.
1470
Gara-goıunly Türkmen döwleti dargaıar.
1486
Wepaıy, Türkmen dilinde “Rownak ul-yslam” رونق السلام eserini ıazıar .
1486
Özbek hany Şeıbany hanyñ Horezme çozmagy, onuñ ol ıerdäki Türkmenler bilen çaknyşmagy.
1498-1556
Şahyr Muhammed Fuzulynyñ ıaşan döwri.
1501 jan 3
Belli Türk şahyry Alyşyr Nowayy aradan çykdy. (Doglany 1441)
1503
Ak-goıunly Türkmen döwletiniñ dargamagy.
1510
Gyzylbaş Ismaıyl Säfävi Mary we Hywa ıörişi, onuñ Şeıbany han tarapyndan yzyna serpikdirilmegi. Hywa döwletiniñ düıbüniñ tutulmagy.
1517
Müsür Memluk Türk döwletiniñ soñy.
1526
Dehli Türk döwletiniñ soñy.
Babur Türk döwletiniñ döreışi.
1540
Türkmeniñ merdana ogly Aba serdar, Säfävitli Tahmasp şaha garşy Etrek-Gürgende gozgalñ göterıär.
1557
Astrabat, Aba serdaryñ eline geçıär.
1558
Aba serdaryñ haıynlyk bilen öldürilmegi.
1558
Inglis diplomaty Antoni Jinkinson,iñ Astrabada, Hazara we Hywa syıahaty.
1558-1602
Türkmenistanyñ Wezir we şonuñ bilen ıanaşyk welaıatlarda Hajymuhammed hanyñ höküm süren wagty.
1561 Jan 31
Beıik harby serkerde, şahyr hanlar hany Bayram han Türkmeniñ öldürilmegi.
1570
Häzirki Akgala şäheriniñ düıbi tutulıar. Türkmenleri kontrol edmek üçin şah ApbasI-iñ buırugy bilen ol ıere Gajarlar göçürlip getirilıär.
1593/4
Türkmen serdary Alyıar beg Astrabad welaıatynyñ hökümdary bolıar.
1596
Alyıar ogly Muhammedyar han Astrabadyñ häkimi bolıar.
1597
Muhammedıar hany “Okly” Türkmenler öldürıär.
1598
Şah Apbasyñ Okly Türkmenlere garşy ıörişi.
1603-1663
Hywa hany Abulgazy Bahadur hanyñ höküm süren ıyllary.
1614
Rus ilçileri Mihail Tihonov we Aleksey Buharov, Duruna, Nusaıa we Kaka syıahat edıär.
1623-1642
Hywany Isfendiyar hanyñ dolandyrmagy.    
1627
Baıram hanyñ ogly Abdyrahym hanyñ ölümi
1629
Abulgazyñ goşuny Nusaıy we Duruny basyp alıar.
1639/40
Abulgazynyñ Mañgyşlak we Balkan Türkmenleriniñ arasynda bolmagy.
1641
Ajylar urugyndan Türkmen söwdigärler Moskwa gidıärler.
1643
Abulgazynyñ Aralda han diılip jar edilmegi.
1647
Abulgazynyñ Tejene ıörişi.
1648
Abulgazynyñ goşunynyñ Bamy we Börme Türkmenlerini derbi-dagyn edip, talamagy.
1651
Abulgazynyñ Etrek sährasynda Türkmen kethudasy Baırajyñ göçüne talañ salmagy.
1660
Abulgazynyñ meşhur “Şejere-ıe Terakime”  شجره تراکمه  eseriniñ ıazylmagy.
1665
Sibir özbekleriniñ Orsıete birikdirilmegi.
1688
Nedir Owşaryñ/Afşaryñ doglan ıyly.
1689
Hywany Ereñ hanyñ dolandyran wagtynda Türkmenleriniñ urug baştutanlarynyñ häkimiıeti ele geçirmegi.
1690
Buhara emiriniñ goşunlarynyñ Mara çozup gelmegi.
1700-1760
Gündogaryñ görnükli filsofy Döwletmämed Azadynyñ ıaşan döwri.
1710-1770
Şahyry we ıazyjy Nurmohammed Andalybyñ ıaşan döwri.
1710
Erkin Hokand döwletiniñ döredilmegi.
1713
Mañgyşlak Türkmenleriniñ wekili Hojanepes Astrahana/ Ajdarhana gidıär.
1714 May14
Hywa rus goşunlaryny ıollamak hakynda Piıotr I senat mejlisine buıruk berıär.
1715-1728
Şirgazyhanyñ döwri; Mary, Köpetdag, Etrek, Mañgyşlak we Aadak Türkmenleriniñ oña boıun egdirilmegi.
1715 April
Piıotr I Hazar kenar ıakalaryna we Türküstana Bekoviç-Çerkaskini ıörite ilçi edip iberıär.
1716 Oct 9
Çerkaski, Düıpgaraganda harby galanyñ düıbüni tutıar.
1719
PiıotrI Hazar ıakasyna Berde, Saımonov we Urusovy ıörite ilçi edip iberıär.
1720
Hazar deñziniñ 1-nji ylmy kartasy çyzylıar.
1720-1790
Şahyr Abdylla Şabendäniñ ıaşan döwri.
1721
Swedenli offisser L. Stralendborg Türk hanlarynyñ Orhun we İeni-seıidäki mazar daşlaryny tapıar. Bu tapyş taryhymyzyñ aıdyñlaşmagyna uly bähbit bolıar.
1728
Nedir Owşaryñ Mugan çölünde täç geıiş dabarasy.
1730
Nediriñ zulmunyñ garşysyna Türkmenleriñ gozgalañy.
1730
Keymir hanyñ(Kör) Nedir şanyñ zulmuna garşy gozgalañy.
1733
Nediriñ Jeıhun we Hywa töwereklerine ıörişi.
1733-1798
Milli şahyr Magtymguly pyragynyñ ıaşan döwri.
1740
Hywa-abat şäheriniñ düıbüniñ tutulmagy.
1741
Kapitan Tebelev Hazaryñ gündogar kenaryna syıahat edıär.
1743
Nediriñ zulmuna garşy Türkmenleriñ gozgalañynyñ gaıtadan möwç almagy.
1743
Hazaryñ gündogar tarapyna kapitan Budruf syıahat edıär.
1743/44
İomut we Salyr hanlarynyñ ıardamy bilen Artyk Ynagyñ Hywa hany Abulgazy II-ni ıykmagy.
1744 -45
Etrek-Gürgen Türkmenleriniñ Nediriñ zulmuna garşy gozgalañy. Nediriñ hökmi bilen öldürilen Türkmenleriñ kellelerinden minara ıasalmagy.
1744
Akgalaly Gajarlaryñ serdary Petaly hanyñ Nediriñ buırugy bilen öldürilmegi. Onuñ ogly Mämetesen han “Daz” türkmenleriniñ arasyna sygynıar.
1745
Nediriñ Çärjewe ıörişi; Sukıaryñ golaıynda olaryñ ıomutlar bilen söweşi.
1745 june
Nedir şanyñ öldürilmegi. Täze döwlet gurmak üçin Ahmad Dürrany Gökleñ türkmenlerinden ıardam soraıar.
1745
Kapitan V.Kopytovski komandasy astynda rus gämileri Mañgyşlaga gelıär.
1747
Amyderıa ıakasyndaky türkmenleriñ, Buhara emirine garşy gozgalañy.
1748-1770
Hywa ıomutlarynyñ özbek hanlaryna garşy göreşi.
1753 Aug 6
Ahmat şah Dürranynyñ gökleñ han-beglerine ıollan birinji  haty.
1753
Gaıyp hanyñ garşysyna türkleriniñ gozgalañy.
1759
Mämetesen han Gajar, Zendlere garşy söweşde heläk bolıar.
1764
Rus harby komandyrlary Tokmaçev we Ladijenski Hazar ıakasyna syıahat edıärler.
1764
İomutlaryñ kömegi bilen Mämedemin Hywanyñ hany bolyar, häkimiıetde ıomutlara orun berilıär.
1760-1828
Şahyr Seıtnazar Seıdiniñ ıaşan döwri.
1770
Hywa hökümeti ıomut hanlarynyñ eline geçıär.
1770-1840
Şahyr Mämedweli Keminäniñ ıaşan döwri.
1776-1848
Şahyr Myrat Talybynyñ ıaşan döwri.
1781-82
Graf  Voynoviç Hazar ıakasyna syıahat edıär.
1785-1846
Gurbandurdy Zelili,niñ we Artyk-muhammed Seıdi,niñ (Seıdi Hojanyñ) ıaşan döwüri.
1787-1797
Agamämmet şah- Gajaryñ höküm süren ıyllary.
1791-1880
Şahyr Abdyrahman Zynharynyñ ıaşan döwri.
1794
Agamämmet şahnyñ Mugan çölünde täç geıiş dabarasy.
1795
Türkmen serdary Hojamberdi hanyñ ıaşan döwri. Türkmenleriñ ıardamy bilen padyşa bolan Agamämmet yzly-yzyna türkmen topragyna jeza beriji goşun ıollaıar.
1797 Dek 27
Şahyr Asedolla Galyby Dehlide dünıä inıär.
1797-1843
Petaly şa-gajaryñ höküm süren döwri.
1800-1880
Dowan şahyryñ ıaşan döwri.
1803-1881
Şahyr Öweztagan Kätibiniñ ıaşan döwri.
1804-1806
Hywada Iltüzer hanyñ höküm süren döwri; onuñ Hywadan ıomutlary kowup çykarmagy.
1804-1813
Orsıet-Eıran arasyndaky birinji urş.
1804-1848
Jafarbaılaryñ serdarlary (1848-nji ıyla çenli):
1.Mämet han, 2.Mämet han ogly Tagangylyç,
3. Tagangylyç ogly Gunça han, 4.Soltanmäd han,  5.Agahan (Soltanmädiñ körekeni) ,
6. Soltanmäd ogly Annaraz, 7.Aga han (ikinji gezek), 8.Annanazar han, 9. Mädguly hanyñ ogly Derıaguly han (1844)
1808-1809
Hywa hany Muhammetrahym hanyñ Çowdur türkmenlerine ıörişi.
1808
(May-September aralarynda)
Hoja İüsüp Kaşgarly we Gurbangylyç İomudyñ baştutanlygynda Etrek-Gürgen türkmenleriniñ Akgalanyñ töwereginde Petaly şa garşy gozlañy.
1810
Çowdurlaryñ Hywa we Araldan Mañgyşlaga göçmekleri.
1810-1862
Şahyr Mollanepesiñ ıaşan döwri.
1810-1880
Baıly şahyryñ ıaşan döwri.
1813 Okt 25
Hazar ıaka türkmenleriñ ıaşulusy Kyıat han Eıaran-Rus arasynda Gülüstanda şertnamasy baglaşylan ıygnaga gatnaşıar. Eıranyñ harby gämileriniñ Hazarda gatnamagynyñ gadagan edilmegini gazanıar, bu wakadan soñ Kümüşdepe Eıran gämilerinden atylıan top oklaryndan amanda galıar.
1819-21
Orsıet patyşasynyñ ıörite ilçisi N.N.Muraviıev Hazar ıakasyna gelıär.
1820
Muhammetrahym Han, Myrat serdary teke türkmenlere han edip belleıär.
1821
Kümüşdepeli Kyıat han Astrabad häkimine garşy baş göterıär.
1821-22
Inglis diplomaty James Frezer türkmenleriñ arasyna gelıär.
1822-1884
Annagylyç Mätäjiniñ ıaşan döwri.
1823
Gulmyradyñ Mara han bellenmegi, onuñ Soltanbent galasyny dikeltmäge synanyşmagy, täze Marynyñ düıbüniñ tutulmagy.
1825
Çeleken, Şagadam we Balkan aılagyna rus E.Y. Eyhvald-yñ syıahaty.
1825-1842
Hywa hany Allagulynyñ höküm süren döwri.
1826-1828
Eıran-Rus arasyndaky ikinji urş, Türkmençay şertnamsynyñ baglanmagy, Azerbayjanyñ ikä bölünmegi.
1829-1880
Şahyr Oraz Aşygynyñ ıaşan döwri.
1830
Yasawul Lalayeviñ Hazar ıakasy ıomutlaryñ arasyna syıahaty.
1830
Erdeşir mürze Eıran goşunyna baş bolup, türkmen topragyna jezalaıjy ıörişi.
1831-1908
Şükür bagşynyñ ıaşan döwri.
1832
Hazaryñ demirgazyk-gündogar kenarlaryny barlamak üçin G.S.Kareliniñ syıahaty.
1832 Okt
Eıranly harby serkerde Abbas mürzäniñ Saragta ıörişi.
1832
Hazar deñzinde rus Novo-Alksandrovsk harby berkitmesini gurulıar.
1834
Rus ilçisi Turpaıeviñ Hywa missiıasy.
1834
Astrahan täjiri A.Gerasimov bilen kenar ıaka ıomutlaryñ arasynda söwda şertnamasy baglaşylıar.
1836
Muhammet şa Gajar Etrek-Gürgen türkmenleriniñ üstüne jeza beriji goşun ıollaıar.
1836-1919
Marynyñ hany Güljemalyñ ıaşan döwri.
1836
Rus goşuny Aşyr-adany basyp alıar.
1837
Gurbandurdy Zelili, hywa ıesir düşıär.
1837
Çelekene, Eıran deñiz güıçleriniñ hüjümi.
1838
Eıran goşunynyñ Saragty basyp almagy.
1840
Ahalyñ hany Garaoglan han Maşatly serkerde Salaryñ gozgalañyna ıardam berıär.
1840
Hazar deñziniñ türkmen ıakalarynda rus harby gämi istansiyasy gurulıar.
1841
Hywa hany Rahmangulynyñ Mara ıörişi.
1843-1846
Murgapda Soltanbent galasy dikeldilıär.
1843-1855
Hywa hany Muhammedeminiñ höküm süren döwri, onuñ Mary we İolötene çozuşy. Saryklaryñ Hywa hanyna garşy gozgalañy. Hywa hanynyñ Mary we Tejene salgyt ıygnamaga iberen wekilleriniñ derbi-dagyn edilmegi. Soltanbend galasynyñ weıran edilmegi (1847)
1847-1906
Şahyr  Mesgingyljyñ ıaşan döwri.
1848
Mämed şa Gajaryñ ölümi.
1848-1896
Nasyretdin şa Gajaryñ Eıranda höküm süren döwri.
1850-1923
Meşhur Kel bagşynyñ ıaşan ıyllary.
1853-54
Gajar serdary Hüseıin hanyñ baştutanlygynda Eıran goşuny Mara çozıar.
Ferıdun mürzäniñ baştutanlygynda Eıran goşuny Ahala çozuşy.
1855 Mars12
Saragtyñ ıanynda tekeler bilen söweşde Muhammedemin ıeñilip, öldürilıär.
1855
Türkmen serdary Magtymguly hanyñ Akgalanyñ töwereginde Gajarlaryñ garşysyna turzan gozgalañy.
1858
Garrygalanyñ ıanynda bolan söweşde Jafarguly hanyñ baştutanlygyndaky Eıran goşuny türkmenler tarapyndan çym-pytrak edilıär.
1859
İomut hany Atamyradyñ Orenburg ülkesiniñ häkimine ıüz tutup, türkmenleri Eıranyñ hüjüminden goramagyny haıyş etmegi.
1859
Hazaryñ gündogarynda Dandevilleñ harby ıörişi.
1861
Eıran goşunynyñ Mara ıörişi. 40 müñ esgerden ybarat bu goşunyñ türkmen serdary Gowşut han tarapyndan çym-pytrak edilmegi we Fransuz suratkeşi Henry Bloque’viliñ türkmenlere ıesir düşmegi.
1862
Türkmen şahyry hem kyssaçysy Abdylsetdar Kazy meşhur “Jeñ-nama” eserini ıazdy. Eserde türkmenleriniñ Eıran goşunynyñ yeñşinden gürrüñ edilyär.
1862-1938
Gurbanmämed (Jüneıt) hanyñ ıaşan döwri.
1863
Belli Venger (Majar) dilçi alymy Armenus Vemberiniñ Türkmen topragyna syıahaty.
1863 Sep.
Inglis harby wekili Abbott.G-niñ Hazar ıakasynda ıerleşen Eıran goşunynda gulluk edip, türkmenlere garşy hereketi.
1864-1942
Mukamçy sazanda Täçmämet Suhanguly-nyñ ıaşan döwri.
1869 Feb 15
Şahyr A.Galyby aradan çykdy.
1869
Şagadam ruslar tarapyndan baslyp alyndy.
1869
Türkmenistanda Meterologiya istansiıasy açyldy.
1869-1872
Stoletovyñ we Markozovyñ günorta-gündogar Türkmenistanda barlag syıahaty.
1871
Rus goşuny Esenguly, Çeleken we Çekişleri basyp aldy.
1873
Rus generallary Koufman we Goloyovaç Hywa türkmenleriniñ üstüne ganly ıöriş geçirdiler.
1873
Aziıada “bi-taraplyk zolak” bolmagy barasynda Inglis-Rus ylalaşy.
1874
Za-Kaspiy(häzirki Türkmenistan) harby bölüm edarasynyñ döredilmegi, we general Lomakiniñ bu ıerde adatdan daşary ıagdaı jar etmegi.
1875 Jan. 1
Kümüşdepeliler Aşyradadaky rus harby benasyna zarba urdular.
1875
Ahal ıaşulularynyñ Gökdepede uly geñeş maslahatyny geçirip, ruslar bilen söweşmek barasynda karara gelmekleri.
1876
Inglis diplomaty O’Donovanyñ Kümüşdepe bilen Mary arasyna syıahaty.
1876
Halk bagşysy Oraz Salyryñ doglan ıyly.
1877
Türkmenistanda rus goşunlary bilen türkmenleriñ arasyndaky çaknyşyklar.
1878
Ruslar Aşyradadan yza çekildi.
1878-1924
Türkmen aıal intellegentlerinden Artykgüliñ (Tekinskayanyñ) ıaşan döwri. Ol Gökdepe söweşinde ıesir düşüp, Orsıete alnyp gidilıär we ıokary ylym alyp, Türkmenistana gaıdyp gelıär, ıerli ynkylaby hereketlere goşulıar.
1879 Aug 28
Ruslaryñ1-nji Ahal-teke ıörişi; Gökdepe hüjüm we olaryñ yza serpikdirilmegi.
1879-80
Inglis kapitany Kaunteriniñ, Astrabatda konsul bolan döwri.
1880-1888 May 15
Hazar ötesi (Zakaspi) demir ıolunyñ Uzyn- ada−Samarkant aralygynyñ gurulşygy.
1880-1883
Inglis diplomaty general L.Bresford Hazar ıakasyna we Astrabatda ilçi bolup işlän döwri.
1880 May28
General A.Skobeleviñ baştutanlygynda ikinji Ahal-teke ıörişi, Hoja galanyñ, Garrygalanyñ we Bamynyñ alynmagy (June aıynda)
1880 Dec 23
Gökdepe galasy gabap başlanıar. Gabag 1881-nji ıylyñ 12-nji ıanwaryna çenli dowam edıär.
1881
Inglis diplomaty general Charls Stewart.E Eıranyñ demirgazyk gündogary, Horasan we Owganystan araçäginde gulluk edıär.
 
Bagşy Magtymguly Garlynyñ doglan ıyly.
1881 Jan 12
Rus generaly A.Skobeleviñ goşuny Gökdepe galasyny partladyp 30 müñe golaı türkmeni öldürdi. Bu jenaıatda Bujnurt we Goçan häkimleri hem ruslara ıardam edipdirler.
1990-ncy ıylda S.Nyıazov bugüni “Hatyra güni” diıp tassyklatdy.
1881 Jan 18
Ruslaryñ Aşgabady basyp almagy.
1881 Oct 11
Türkiıe jemhuriıetiniñ gurujysy Mustafa Kemal Ata-türküñ doglan güni. Öl.1938.11.10
1881 Dec 9
Eıran-Rus döwletleriniñ elhenç şertnamasy esasynda türkmen topragy ikä bölünıär.
1882
Eıran döwleti türkmen topragynda gümrükhana gurıar, oña Belgiıaly Herman diıen birsi başlyk edilip bellenıär.
1882 July 10
Zakaspi administrativ bölümi üıtgedilip onuñ Zakaspi oblastyna öwrülmegi.
1884 Feb
Rus komissary Kamarov, Alyhanov bilen bilelikde düzen mekirli planlary esasynda Mary ruslara tabyn edilıär; Maynuñ hany Güljemal hanyñ boıun bolmagy.
1884 Apr 21
Ruslar İolöten we Pendin basyp alıarlar.
1884
Tejen we Garrybent galalarynyñ dikeldilmegi.
1884 Oct 8
Şahyr Molla Murtyñ doglan güni. öl 1930
1885Mars18
Daşköprüniñ ıanynda rus-owgan goşunlary arasyndaky söweş.
1885-1962
Garly bagşynyñ ıaşan ıyllary.
1886-1950
Durdygylyç şahyryñ ıaşan döwri.
1886
Türkmenleriñ Eırandaky konistitutisıon (meşrute) hereketini goldap Astrabatda syıasy oturyş ( تحصن ) geçirmekleri.
1886
Belli sazanda Mylly Täçmyradyñ doglan ıyly.
1886 May 1
Amerikan işçileriniñ uly gozgalañy.
Bütün Dünıä Işçiler güni.
1887-1937
Türküstan  şuralar komissary, Türkmenistanyñ düıbüni tutujy Gaygysyz Atabaıeviñ ıaşan döwri.
1887
Murgapda rus patyşasynyñ mülküniñ guralmagy.
1887-1890
Soltanbent galasynyñ salynmagy.
1888
Amyderıa harby gämiçiliginiñ döredilmegi.
1890 Jan  7
Türküstanyñ azatlygy ugrunda göreşen belli gazak ıigidi Mustafa Çokay dünyä indi.
1891
Aşgabatda ilkinji metbugat organy bolan “Askhabadskiy vestnik obyavleniye” gazetiñ neşir edilip başlanmagy.
1891-1895
Murgapda Hindukuş galasy bina edilıär.
1892
Köşide Bag-bossançylyk, ıüpekçilik mekdebi guruldy.
1892
Maryda pagta arassalaıjy zavodlar guruldy.
1895
Aşgabatda “Russiya döwlet bankynyñ” bölümi açyldy.
1895
Aşgabatda “Zakaspiskoıe obozreniıe” (بررسی ماورا خزر) gazetiniñ neşri.
1896
Aşgabatda “Jemagat” kitaphanasy açyldy.
1897 Dec 29
Zakaspi oblastyny Türküstan general gübernatorlygynyñ hataryna girizmek hakynda rus patyşanyñ permany.
1898
Türkmenistanyñ ilkinji oba hojalyk ylmy-barlag edarasy bolan Aşgabat tejribe ekin meıdanynyñ döredilmegi.
1898
“Askhabad” gazetiniñ çykarlyp başlanmagy.
1899 Mars 17
Aşgabatda “ülkäni öwreniş muzeı” guruldy.
1899
Aşgabatda Eıranıñ “Karz bankynyñ” bölümi açyldy.
1899
Meşrute ynkylabyny basyp ıatyrmakçy bolan Mämedaly şanyñ tagtdan agdarylmagy, şanyñ dogany Salar-et-döwläniñ Hazar ıaka Hojanepes obasyna gelip, türkmenlerden ıardam soramagy.
1900
Sazanda Pürli Sarynyñ doglan ıyly.
1900-1904
Türkmenistanda ilkinji Sosıal-demokrat ynkylaby toparlaryñ döremegi.
1901
Türkmensährada garahassalyk  ıaırady.
1901
Eıran türkleriniñ görnükli ogly, medeni serdary Ahmad Gradaglynıñ doglan ıyly. Öl 1977.11.22
1903
Şagadam, Gyzylarbat we Baıramalyda sosıal-demokratlaryñ  bildirişi ıaıradyldy.
1903
Aşgabatda “Gündogar arkeologiıasynyñ we taryhynyñ Türkmenistan topary” döredidi.
1903
Şagadam deposynyñ işçileriniñ iş taşlaışy.
1903-1904
Gyzylarbatda sosıal-demokrat topary döredildi.
1904
Aşgabatda sosıal-demokrat topary döredildi.
1904
İerli häkimiıetiñ zalym syıasatyna garşy Şagadam Uzedäki (هنرستانداکی) ıomutlaryñ syıasy tolgunşy.
1905
Aşgabatda ynkylapçy A.Hajyıev tussag edildi.
1905
Bagşy Sahy Cepbaryñ doglan ıyly. Öl 1977.8.31
1905 Feb5-7
Gyzylarbatly işçileriñ syıasy tolgunyşygy.
1905 Feb 21
Çärjew deposynyñ işçileriniñ iş taşlaıyşy.
Gyzylarbatda demir ıolçylaryñ iş taşlaıyşy.
1905 Mars 8
Gazanjykda işçileriniñ iş taşlaıyşy.
1905 Apr.
Saragtly daıhanlaryñ syıasy tolgunyşy we ençemesiniñ tussag edilişi.
1905 Oct 19
Aşgabatda köpçülikleıin ynkylaby miting.
1905-1967
İazyjy Hydyr Deryaıevniñ yaşan ıyllary. Ol ençeme ıyllap Sibire sürgün edildi. “Ykbal”, onuñ meşhur eseridir.
1906-1950
German bagşynyñ ıaşan döwri.
1906
İazyjy we şahyr Şaly Kekilovyñ doglan ıyly.
 
“Kitap” diıen romanynyñ ıazyjysy Nurmyrat Saryhanovyñ doglan ıyly. Öl 1944.05.04
1906-1914
Maşatda konsul bolup işlän, ençeme gezek türkmen topragyny aılanyp çykan Inglis diplomaty Ser-Persi Saıkisiñ Eıranda bolan döwri.
1907 Sep 9
Eıranda ilkinji gezek parlament açyldy. Tassyk edilen täze kanunada türkmenlere-de mejlise öz wekilini ibermäge hak tanalıar.
1907 Aug 31
Rus we Inglis, Eırany öz aralarynda paılaşıar, türkmen topragy ruslaryñ kontrolyna geçıär.
1908 Mars 8
Amerikan aıal işçileriniñ protest ıörişi. Aıallaryñ halkara güniniñ jar edilmegi.
1908 Oct 3
Türkmenistanyñ görnükli alymy we döwlet işgäri Şaja Batyrovyñ doglan güni. Öl 1965.03.24
1909
Türkmenistanda su we elektrik stasiıalar döredildi.
1909 Jan 6
Türkmen kino-sinemasynyñ düıbüni tutan Alty Garlynyñ doglan güni. Öl 1973.12.11
1909 Mars 23
Ahmat (Ahundov) Gürgenliniñ doglan güni. Wepaty 1943/ 2-nji Jahan urşunda
1909 Mars
Tagtdan agdarylan Mämedaly şanyñ türkmenlerden ıardam sorap 2-nji gezek Kümüşdepä gelişi.
 
Emir Agzam Astrabada häkim edip bellenıär.
1909-1925
Gajarlaryñ soñky şasy Ahmadyñ höküm süren döwri.
1909 July 16
Ahmad şanyñ Tährandaky täç geıiş dabarasyna türkmen han-begleriniñ gatnaşmagy.
1910 Nov 15
Hazar ıaka Bäşyusgaly Annajan-ahun İaraly türkmenleriñ ilkinji wekili hökmünde Eıran mejlis.ne girıär.
1911
Türkmenistanda ilkinji gezek türkmen dilinde okuw kitaplary çap edildi.
1911 May18
Gulamhuseyin/serdar Äfkhäm/ غلامحسین سردار افخم Astrabadyñ häkimi bolıar.
1911 July 17
Patyşalygy eıelemek maksady bilen Mämedaly şanyñ ikinji gezek Orsıetden Hojanepese gelişi.
1911 July 22
Türkmen han-begleriniñ ıardamy bilen Mämedaly şanyñ Astrabady öz kontrolyna geçirmegi; onuñ buırugy bilen ençeme göreşjeñ ıigidiñ Hojanepesde asylyp öldürilmegi.
1911 Sep 11
Mämedaly şanyñ goşununyñ Tähranyñ golaıyndaky Veraminde ynkylabçy güıçler tarapyndan çym-pytrak edilişi; onlarça türkmeniñ öldürlip, ıesir düşmegi.
1912 Dec-
1913 Jan
Daşoguz(Daşhowuz) we onuñ töwereginde Şammy keliñ ruslara garşy gozgalañy.
1912 Mars 1
Mämedaly şanyñ ynkylabçy güıçler tarapyndan tussag edilip, Orsıete sürgün edilmegi.
1912 June 9
İazyjy Aman Kekilovyñ doglan güni. Öl 1974.12.13
1914
Türkmen dilinde ilkinji “Zakaspi ıerli gazeti” çykarylıar.
1914 Mars 31
İazyjy Beki Seıtäkovyñ doglan güni. Öl 1979.03.07
1914 Apr.
Astrabatd ilkinji gezek birnäçe öıe telefon çekildi.
1914 Aug 11
Astrabad-Kümmetgowuz aralygynda ıolagçy gatnatıan ıeñil maşyn gatnap başlady.
1914 Dec 31
Teatr artisty Sona Myradovanyñ doglan güni.
1914-1917
Birinji dünyä uruşy döwri.
1915 Jan 1
İazyjy Gara Seıitliıeviñ doglan güni. Öl 1971.05.02
1915 May
Türkmenistanlylar Birinji jahan urşy üçin ruslaryñ zor bilen at, imit we esger ıygnamagna garşy gozgalañy, talaplary hasyl bolmadyk ruslar, türkmenlerden öç aldylar.
1915Nov 23
İazyjy Towşan Esenovanyñ doglan güni.
1915 Dec 5
Kümüşdepeli Owgan Gazynyñ türkmenler adyndan Eıran mejlisine wekil bellenmegi.
1916 Jan
Hywada milli serdar Jüneıt hanyñ ruslara garşy gozgalañy.
1916 Jan
Ziıa-ut-döwle Astrabat häkimi bolıar.
1916 Sep
Kümüşdepeli Osman ahun Etrek-Gürgen türkmenleriniñ jemhuriıet gurmak ugrundaky göreşlerine baştutanlyk edıär.
1916 Nov 1
Rus generaly Madritovyñ goşuny Akgala we Kümmetgowuzy gana çaıkaıar.
1917
Türkmensährada köp adam garahassalykdan öldi.
1917 Apr 7
Türküstan general gübernatory ıatyryldy.
1917 Mars
Türkmenistanda “baılar edary komiteti” döredildi.
1917 Mars 1
Bagşy Nurberdi Gulovyñ doglan güni.
1917 Mars 5
Aşgabatda burjvaz wagtlaıyn edary komiteti döredildi.
1917 Mars 12
Orsıetde Patyşalyk düzgüniñ soñy.
1917 Oct
Bolşevik hereketiniñ Türkmenistana ıaıramagynyñ öñüni almak üçin Dykma serdar ogly Oraz Serdar, Jüneıt han, Eziz han dagy aıaga galıar.
1917 Nov 7
Bolşevik hereketiniñ bütin Orsıetde ıeñiş gazanmagy.
1918 Feb 2
Türkmenistanyñ Halk Komisarlar  şurasy, dini döwletden, mekdebi bolsa ybadathanadan bölüp aıyrmak barasynda perman çykarıar.
1918 Apr.
Eıranda Mürze Küçek hanyñ, türkmenleriñ üstüne sürlen goşuna baştutanlyk etmegi we Kümüşdepäniñ golaıynda ıaralanmagy.
1918 Aug 12
Türkmenistany bolşeviklerden gutarmak üçin Gen. Mallesonyñ baştutanlygynda Inglis goşuny Artykdan ıurda girıär.
1918 June
Türkmen milletçileri Aşgabady bolşevikleriñ kontrolyndan halas edıär.
1918 Oct.
Türkmenistanda “Dañ ıyldyzy” gazeti çykarylıar.
1919 Mars 4
Türkmen ak-sakgallarynyñ Osman ahundan arka çykyp, Kümmetgowuzda gurultaı geçirmekleri.
1919 Mars 4
Türkmenistanda bolşevikleriñ garşysyna milli hökümet jar edildi.
1919 Dec
Rus generallary Kuybişev bilen Frunze Türkmenistany basyp alıar, milli hökümet agdarylıar. Bolşevikleriñ ıeñişi.
1919 Dec
Aşgabada, basybaljy rus ofisseri Poltartskiniñ ady dakyldy, bu at 1927-nji ıyla çenli yöredildi. 
1920
Hywa, Buhara, Hokand we Alaş-orda ıaly milli hökümetler bolşevikler tarapyndan agdarylıar.
1920 Feb
Esenguly we Çekişler basylyp alynıar.
1920 Mars
Etrekli türkmen Hajybabanyñ ıolbaş-çylygynda ruslara garşy gozgalañ.
1920 Mars 4
Mukerrem-ulmolk Astrabat häkimi bolıar.
1920 Mars18
Aşgabatda halk wekilleriniñ gurultaıy açylıar.
1920 July 29
Türkmenistanda arap elipbiıinde “Şuralar Türkmenistany” gazet çykarylıar.
1920 Aug 8
Aşgabatda Türkmenistan bolşevik partiıasynyñ birinji gurultaıy açylıar.
1920 Sep
Aşgabatda “Gyzyl  ıyldyz” gazeti neşie edilıär.
1920 Sep 15
Gaıgysyz Atabaıev, Türkmenistan şuralar geñeşiniñ ıygnagynda, Etrek-Gürgen türkmenleriniñ göreşlerinden arka çykmalydygyny orta atıar.
1920 Dec 20
Annajan ahun İaraly 2-nji gezek Eıran mejlisine wekil saılanıar.
1921 Feb 15
Kümmet şäheriniñ häkiminiñ orunbasary Mäti hanyñ Aköyli obasyna hüjümi, atylan top okundan 20-den gowrak türkmeniñ ölmegi.
1921 Feb 15
Buhara emiri seıid Alym han Mazar şerife gaçyp atıar.
1921 Feb 21
Rus-Inglis nökeri Irza hanynyñ Gajar şasy Ahmady gudratdan agdarmagy.
1921 Mars
Etrek-Gürgen türkmenleri bilen Eıran hökümet arasynda giıñ möçberde söweşiñ başlanmagy.
1921 June 4
Eıranda, Seıid Ziıanyñ سیدضیانینگ ıerine Gavamyñ قوام السلطنه başwezir bolıar.
1921 Aug
Kümüşdepe-Astrabad arasynda telegraf linıasy çekilıär.
1922
Atatürküñ baştutanlygynda, Türkiıede “İaş türk” gozgalañ barha möwç alıar.
1922
Daşkentde türkmen dilinde “Türkmen ili” jurnaly çap edilıär.
1922 Jan
Eıranda Moşir ed-döwle مشیرالدوله başwezir bolıar.
1922 Aug 4
Anna güni
Osmanly harby serkerde Änvär paşa bolşevikler tarapyndan şehit edilıär.
1923 Jan 25
Eıranly Türkmenleriniñ erkinlik ugrundaky göreşleriniñ möwç almagy; Astrabad goşun başlygynyñ Tährana çagyrylmagy.
1923
Aşgabatda sport kluby we stadion açylıar.
1923 Jan 30
Türkmenleriñ gozgalñyny basyp ıatyrmak üçin Gilan, Mazenderan we Astrabad goşun başlygyna Muhammethüseyin sertip محمدحسین سرتیپ bellenıär.
1923 Aug
Hojanepesli Şoh baı, Orsıetden 20 müñ sany berdenke tüpeñi satyn alyp, hersini 12 tümenden türkmenlere satıar.
1923 Oct 29
Türkiıede Atatürküñ jemhur başlygy wezipesine geçıär.
Türkiıede jemhuryıet düzgüni jar edilıär.
1924 Jan 27
Aşgabatda Lenin heıkeli gurulıar.
1924 Mars
Türkmenlere harby tälim bermek üçin Türkiıeli offiserler Kümüşdepä gelıär.
1924Mars27
Kyıat hanyñ ogly Läli hanyñ Esengulydan Kümüşdepä gelişi, erkinlik ugrundaky bildiriş hatlarynyñ ıaıradylmagy.
1924 May10
Tähran hökümeti ıaraglaryny tabşyrmak üçin türkmenlere ultimatum berıär.
1924 May 20
Türkmen ıaşuly we tire başlyklary Omçaly obasynda hökümet bilen alnyp baryljak söweş barasynda geñeş gurultaıyny geçirıär. Onda hökümetiñ ultimatumy ret edilip, Türkmensährada jemhuryıet yglan edilıär we biragyzdan Osman ahun prezident edilip bellenıär.
1924 July
Mäti hanyñ agyr ıaragly goşuny Gökleñ üsti bilen Kümmetgowza girıär.
1924 Oct
Osman ahunyñ iberen ıörite wekilleri Astrabad häkimi bilen türkmenleriñ şertleri barasynda geñeşıär.
1924 Oct 27
Türkmenistan Soviıet Sosıalistik Respublikasy (TSSR) jar edilıär.
1924 Nov 5
Türkmenistanda ynkylabçy komitetler döredilıär.
1924 Dec
Türkmenistanda sowatsyzlygy ıok etmekde ynkylaby komitetler karar kabul edıär.
1925 Jan 1
Aşgabatda mugallymlaryñ 1-nji gurultaıy.
1925 Jan 1
 Türkmen Döwlet Neşriıaty (TDN) döredilıär.
1925 Jan 31
Gyjakçy Ata Awlynyñ doglan güni.
1925 Feb 7
Türkmenistanyñ resmi döredilen hem edara edilip başlan güni.
1925  Feb
  15-24
Türkmenistan şuralarynyñ 1-nji gurultaıynyñ geçirilmegi, onda TSSR-iñ döredilşi we onuñ SSSR-iñ hataryna giryändigi barasyndaky kararyñ alynmagy.
1925 Feb
14-19
Türkmenistan Kommunist (Bolşevik) partiıasynyñ 1-nji gurultaıy.
1925 Feb 14
Eıran parlamenti Irza hany başwezir edip yglan edıär.
1925 Mars
Eıran hökümeti türkmen şäher we obalarynda adatdan daşary ıagday yglan edıär.
1925 Mars 8
Aşgabatda Türkmenistanly aıallaryñ 1-nji gurultaıy geçirilıär.
1925 May
   12-18
Tähran hökümeti “İunkers” uçagy bilen Türkmenleri bombalaıar. Kümüşdepe we Hojanepes 23 gezek bombalanıar.
1925 May 20
Türkmen ıaşulularynyñ-Kümüşdepede-2-nji gurultaıy.
1925 June
Eıran hökümeti 20 ıaşa ıeten ıigitleri goşun gullugyna çagyrıar, ıurtda resmi goşun birligini döretmek barasynda karar kabul edilıär.
1925 July 19
Kümüşdepeli Rejep ahun (Saıatly/ Seıyady) söweşde köp gan dökülşigiñ öñüni almak maksady bilen hökümet wekilleri bilen ylalaşmagy makullaıar.
1925 July 31
75 türkmen Tähranda atlyp öldürilıär.
1925 Oct 4
İaşulularyñ Kümüşdepedäki ıygnagynda, Nepes serdar hökümet garşy ıaragly söweşiñ dowam etmeginiñ tarapyny tutıar.
1925 Oct 5
Türkmenlere haıbat atmak üçin Eıran hökümeti Kümüşdepäniñ, Hojanepesiñ we Sallahyñ üstünden harby uçarklar bilen manever edıär.
1925 Oct 7
Gökleñleriñ serdary Allaıar hanyñ baştutanlygynda, Eıran hökümeti bilen söweşmek barasynda Kerim işan obasynda maslahat edildi.
1925 Oct 8
İomut ıaşululary, ıaraglary saklamak we söweşi dowam etdirmek  barasynda Bäşıusga obasynda maslahat edıärler.
1925 Oct 9
Fazl-ul-lah Zahediniñ فضل الله زاهدی نینگ baştutanlygynda, Eıran hökümetiniñ agyr ıaraglar bilen üpjin edilen 4 uly topary türkmen topragyna ıollanıar.
1925 Oct 10
Kümüşdepe basylyp alynıar.
1925 Oct 25
Göki sofy, Annageldi Aç we Nepes serdaryñ atlylary partizanlyk söweşleri bilen hökümetiñ goşunlaryna agyr zarbalar urıar.
1925 Oct 31
Inglisleriñ plany esasynda Ahmad şa Gajaryñ ıerine Pählevi urugly Irza han Eıranda häkimiıet başyna geçıär.
1925 Nov 1
Eıran hökümetiniñ Türkmensähra iberen goşuny, sährany gana çaykandan soñ Kümmetgowuz şäherine girıär.
1925 Nov    2-8
Türkleriniñ ilkinji bosgunlar topary Bayat hajynyñ üsti bilen Türkmenistana sygynıar. Osman ahun bilen Allayar han araçäkde, serhet sakçylary tarapyndan tussag edilıär.
1925 Nov 29
İaraglaryny Türkmenistan döwletine tabşyrmak barasynda, bosgunlar, Bayat hajydaky geñeş maslahatynda ylalaşıarlar.
1925 Dec
Eıran harbylary Kümmet şäherinde ıygnanyp, Sährany basyp alanlaryny gutlaıar.
1926 Jan 1
Türkiıede Hijri-kamary هجری قمری kalendaryndan milady takvime geçilıär.
1926 Feb 7
Aşgabatda “Türkmen film kino studiosy” açylıar.
1926 Apr 24
Türkmenleriniñ erkinlik ugrundaky göreşi basylyp ıatyrlandan soñ, Irza şa başyna täç geıip Eıran patyşasy bolıar.
1926 Mars 25
Türkmenistanda ilkinji dokma fabrigi döredilıär.
1926 Mars 26
Aşgabatda gurjak teatry we drama studiosy açylıar.
1926 July 10
Mämet ahun Gürgeni türkmenleriñ adyndan Eıran mejlisine wekil bolıar.
1926 Oct
Bolşeviklere garşy göreşiniñ soñunda, Jüneıt han Türkmensähra, ol ıerden bolsa Owganystana geçıär.
1926 Oct
Türkmensära basylyp alnandan soñra Irza şa ilkinji gezek Kümüşdepä, Akgala we Kümmetgowua gelıär.
1926 Oct
Türkmensährada türkçe sapak berıän mekdepler ıapylyp, ıerine pars dilinde sapak berıän mekdep açylıar.
1926 Oct
Eıran hökümetiniñ buırugy boıunça göreşjeñ serdar Annageldi Aç, jandarma Molla Söıün Nyıazynyñ  plany esasynda terror edilıär.
Batyrlar Aşyr Küti, Rum Rumy, Köçek Kör, Borjak Kelte…dagy şehit edilıär.
 
1926
Bakuda Türkologlaryñ 1-nji gurultaıy geçirlıp, onda bütin Türki jemhurıetlerde Latyn elipbisi kabul edilıär.
1927 Jan 2
Eıran hökümetiñ permany bilen Rejep ahun Kümüşdepeli türkmenleriñ kazy başlygyna bellenıär.
1927 Apr 3
Türkmenistanda täze esasy kanunyn kabul edilıär.
1927 Apr 7
Aşgabat şäheriniñ Poltaratsk ady ıatyryldy. Bu at 17.01.1919-njy ıylda dakylypdy.
1927 May
A.Garadagly, Nazdurdy Nyıazy(ıomut), Hajyhan (Nurgeldi) Oguzy, Abdyrahym İomut, Baıjan Turany, Mämed Şirmämedi (Gökleñ) dagynyñ ıokary ylym almak maksady bilen ilkinjiler bolup Kümüşdepeden Türkiıä okuwa gaidıarlar.
1927 Sep 1
Kümmet şäherinde “Gabus” adyndaky mekdep açylıar.
1927 Oct 27
Orta Azyıada milli döwlet bölünişigini geçirmek barada SSSR merkezi ijraiıe komitetiniñ 2-nji oturşygynda karar kabul edilıär.
Türküstanyñ parçalanmagy. Türkmenistan we Özbegistan respublikalarynyñ döredilmegi.
1927 Dec 22
Aşgabatda radio gepleşikleriniñ berilip başlanmagy.
1928 June
Türkmenistan ızyjylar birleşiginiñ neşir organy “Gyzyl yol” jurnaly neşir edilıär, bu jurnal latin hatyny ıaımak maksady bilen şol ıylyñ Decemberine çenli çykarylıar.
1928 Sep
Türkmenistanda ıazu hatynyñ arapçadan latynça geçmek barasynda hökümet karary resmi taıda yglan edilıär.
1928 Oct
Irza şanyñ gatnaşmagynda Benderşa şäher porty, demirıoly we aılawy açylıar.
1928 Oct
Kümüşdepede post edarasy açylıar.
1929
Sary-Benderşa aralygynda otly gatnap başlaıar.
1929
Benderşa-da mugallymçylyk terbiıe berıän mekdep açylıar.
1929 Oct 18
Şahyr Kerim Gurbannepesiñ doglan güni. Ölümi 1988-njy ıylyñ 1-nji sentıabry
1929 Oct 29
Aşgabatda “Türkmen döwlet drama teatry” we “Çeperçilik teknikomy” acylıar.
1930 Feb 23
Halk artisty Medeniıet(Maıa) Şahberdiniñ doglan güni.
1930 Mars 7
Türkmenlere öz milli geıimlerini geımegiñ gadagan edıän kararyny Eıran hökümeti tassyklaıar.
1930 Mars 8
Omçaly obasynda pars dilinde sapak berıän mekdep açylıar.
1930 Mars 8
Kümüşdepede polis edarasy işe başlaıar.
1930 Mars 8
Nusayda arkeolog A.Marşçenko gazu işlerine başlaıar.
1930 May
Aşgabatda Gaıgysyz Atabayev ilkinji türkmen dil konfrensiıasyny açıar.
1931
Amerikanyñ Pensilvaniya universitetiniñ alymy Wulsin Türkmensäranyñ Türeñdepe we Şadepede-sinde gazuw işlerine başlaıar.
1931
Kümmetgowuzda post edarasy we mugallymçylyk terbiıe berıän mekdep (دانشسرای عشایری) açylıar.
1932 Jan 1
Aşgabatda “Türkmen döwlet medisin” inistituty açylıar.
1932 Mars
Eıran hökümetiniñ şovunistik syıasaty esasynda Astrabada, Gorgan we türkmenleriñ ıaşıan ıurduna bolsa “Deşt-e Gorgan” ady berilıär.
1932 Mars
Astrabad-Benderşa aralygynda şosse ıoly çekilıär.
1932 Mars
Orsıetden 400 sany Malaganly göçüp gelıär, Akgalanyñ harby häkimi Muhammed Mejdiñ karary bilen olar şol töwerekde ıerleşdirilıär.
1932 Nov 3
Ilkinji gezek Kümmet we Kümüşdepede şäher  şura saılawy geçirilıär. Kümmetde: Mollatagy, M.Oskuıi, Mämi Halymy, M.Alyguly, Mürze Ak-Atabay, Durdygylyç Amanynejad,
Kümüşdepede: Agatagy Mämiyany, Gowşut han(Abdyllazade), Durdymäd Jafary, Geldi Röwşeni, Taıly Saryhany, Seıtmohammedi saılanıar.
1933 Jan 7
Türkmenlerden zor bilen alnan ekerançylyk ıerleri olaryñ özlerine gaıtadan satmak barasyndaky karar Eıran mejlisinde tassyklaydy. Döredilen “Emlak” edarsynyñ Kümmetdäki başlygy servan Säffary halkymyza zulum barsyny edıär.
Hazardan önyän işbiliñ patenti (امتیازی) Dävällu diıen bir gelmişege berilıär.
1933
Amerikaly alym Rafel Pumpelly Türkmenistanyñ Änew diıen ıerinde gazu işine başlaıar. Alymyñ görkezen netijeleri, türkmen taryhynyñ 7-8 müñ ıyl geçmişe eıedigine şaıatlyk edıär.
1933-1934
Türkmenistanda “Atly” harby goşun bölüminiñ” ıazuw organy “Gyzyl gylyç” jurnaly çap edilıär, jurnaldan diñe 12 sany çykarlypdyr.
1934 Feb 20
Halk artisty Baba Annanyñ doglan güni.
1934 Maı
Türkmenistanda “Türkmen ıazyjylar birleşigi” döredilıär.
1936
Bolşevikleriñ zulmuna çydap bilmedik halk topar-topar bolup, Türkmenistandan, Eırana we Owganystana sygynıar.
1936
Kümmetgowuzda “Döwleti” diıen pamyk kärhanasy gurulıar.
1937
Milli gahryman Gaıgysyz Atabayev Stalinyñ permany bilen atylıar.
1937
Türkmensähraly göreşjeñ ıigitleri Annagylyç Babaıy, Gurbanmuhammed Siväri, Hajyhan Oguzy, Abdyrahman Färzane, Safar Hatyby, Ylıas Magtym…dagy Tähranda tussag edilip, gynalıar. Siväri gynag astynda şehit bolıar.
1937 Jan 13
Türkmenistanyñ ilkinji prezidenti Nedirbaı Aıtakov atylyp öldürilıär.
1938 Feb 26
Dilçi alym Allaguly Garahanov Aşgabatda atylyp öldürilıär, onuñ mazary näbelli.
1938 Nov 10
Türkiıe jemhuryıetiniñ düıbüni tutan Mustafa Kemal Atatürk aradan çykıar.
1939
Eıran hökümetiniñ şovunistik syıasaty esasynda Hajylaryñ ady Minu-deşet,e  Garatiken şäheriñ adynyñ bolsa Şapesende üıtgedilıär.
1939
Daşlyburunda post edarasy açylıar.
1939-1945
2-nji jahan urşy ıyllary. Bu urşda 100 müñe golaı türkmen gurban, ıüzlerçesi maıyp boldy, onalarçasy bolsa ömürlik watandan aıra düşdi, müñlerçe kilo altyn-kümüş bezeg şaılar, atlar, halylar… “hemme zat front üçin” şygary astynda talandy.
1939 June18
Türkmenistanda bedenterbiıe güni dilip jar edildi.
1940 Mars
Türkmenistan kommunistik partyıasynyñ 9-nji gurultayı açylıar.
1940 Maı
Türkmenistanda ıazu hat, latyndan rusça (krilçä) üıtgedildi.
1940 Maı
Türkmenistan bilen Türkmensähranyñ arasynda Marawadepäniñ Hasarça obasynda gümrük edarasy açylıar.
1940
Türkiyede ıokary ylym alyp, Eırana öwrülende näbelli ıagdaıda Tähranyñ bir hotelinde (zäher berlip öldürlen diıen myş-myş hem bolupdyr) edebiıatçy Baıjan Turany aradan çykıar.
1940 Nov 17
Bagşy Oraz Salyr aradan çykdy.
1941
İokary ylym almak maksady bilen 1927-nji ıylda Türkiıä gidip, 1929-nji ıylda ıurda öwrülen Hajy han Oguzy telim gezek tussag edilıär, ol ahyry zyndanda aradan çykıar.
1941 Apr 1
SSSR Ylymlar Akademiıasynyñ Türkmenistan bölümi açylıar.
1941 Aug 25
Bendertürşahnyñ üsti bilen Şureviniñ goşuny Kümmetgowuza girıär.
1941
Kümmetde ilkinji gezek ilat ıazuwy geçirildi.
1941 Aug 25
Irza şa Eırandan gaçyp atıar. Gyzyl goşun Türkmensähra girıär, Türkmenistanly diplomat Gylyç Kulyıev-iñ Gürgende SSSR-iñ konsuly bolup işlän wagtynda, Göki sofy bilen Annamyrat ahun basmaçylykda aıplanyp Türkmenistana alnyp gidilıär.
1941 Aug 30
Türkmenistan SSR ıokary sovetiniñ prezidiumynyñ başlygy Hywaly Babaıev 39 ıaşyñ içinde Aşgabat garnizonynda atylyp öldürilıär. Doglany 1902.ı 4-nji april
1941 Sep 19
Eıranda syıasy bendiler üçin günägeçiş yglan edilıär, şonda “53-ler” adyny alan topardan Annagylyç Babaıy azatlyga çykıar.
1941 Sep 19
“Eıran Tudeh partiıasy” döredilıär.
1941 Sep 20
Mejlisiñ karary boıunça gaçyp çykan Irza şanyñ türkmen we başgalardan basyp alan ekerançylyk ıerler, onuñ ogly Mämedreza şaha berilimegi tassyklanıar.
1941 Nov 6
Aşgabatda “Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet opera we balet teatry” döredildi.
1942 May
Türkmen döwlet opera we balet teatry “Aldar köse” spektakli sahnalaşdyrdy.
1942
Görnükli dilçi alym Oraz Taçnazarov zyndanda horlanyp çykandan soñ, wepat bolıar.
1942
Mukamçy sazanda Täçmämed Suhanguly 78 yaşyñ içinde aradan çykıar.
1942
Kümmetde we Bendertürşa-da imit, ylaıta-da şeker gaty gymmatlanıar.
1942 July 21
Benderşanyñ töweregindäki “Tikinjik” gümrükhanasynyñ azaryndan bizar bolan türkmenler ony otlaıar.
1942 July 21
Gürgen we Kümmetde güyçli ıer yranıar.
1942 Oct 27
Görnükli dilçi alym Kümşaly Böriıev atylyp öldürilıär.
1942 Nov 30
Göreşceñ şahyra Annasoltan Kekilova-nyñ doglan güni. Öl 1983.11.30
1943 June
1926-nji ıylda Türkmenistana gelip, ilki Aşgabatda soñ Leningratda ıokary ylym alan Ahmat Gürgenli (Ahundov) 2-nji jahan urşunda wepat bolıar. Ol Kümüşdepeli meşhur Rejep Ahunyñ ogly.
1943 Oct 8
Göreşjeñ şahyr Şaly Kekilov aradan çykdy.
1944 Jan
Göreşceñ ıigitler Gaıyp Bähelke, Baıramjan Nyıazy, Musa ogly Abdylla, kerim, Arazguly Kelamy, Aşyrpur, Borde, Iranpur, Safar Ensary, Araz Gyıady dagy Tudeh partiıasyna goşuldylar.
1944 May 4
İazyjy Nurmyrat Saryhanov aradan çykdy. Doglany 1906ı
1945 May 9
2-nji jahan urşy tamamlanıar. Hitlerçi faşizimiñ ıeñilen güni.
1945 Aug 19
Göreşjeñ offiserler maıor Abdyrahym Nediminiñ ıolbaşçylygynda merkezi hökümetiñ syıasatyna protest hökmünde Maşatdan ugrap, Marawadepäni öz kontrollaryna geçirip, Kümmet şaherine geldiler.
1945 Aug 21
Offiserler bilen hökümetiñ ıaragly güıçleriniñ arasynda Kümmetde gazaply çaknyşyk boldy, offiserler ıeñlidi. A.Nedimi Äzerbegjanyñ üsti bilen Orsıete geçdi, ol 70-nji ıyllarda Ivanov şäherde aradan çykdy.
1945 Nov 7
Eıranly Türkmen intellegentleri tarapyndan “Türkleriniñ bu toprakda ıaşamaga haklary ıokmy?” diıen bildiriş ıaıradyldy, onda hökümetiniñ türkmenlere garşy alyp barıan syıasatyna nägile bildirlip, 5 sany türkmen mugallymyñ erbet klimatly şäherlere sürgün edilşine garşylyk görkezildi.
1945 Dec 10
Birleşen Milletler Guramasynyñ Baş Assambelaıasy Adam Hukuklarynyñ Ähl-umumy Jarnamasyny kabul etdi.
1946 Apr 13
Eıranyñ başweziri Ahmad Gavamyñ Mazenderanlylara- türkmenlere ıüzlenip, bir aıyñ içinde ıaraglaryny döwlete tabşyrmak barasynda oltimatom berıär.
1946 Maı12
Äzerbegjanlylaryñ göreşlerinden arka çykmak üçin türkmenler Kümmetde uly miting geçirıär. İygnagy jandarma we goşun güıçleri pilomutlar bilen gabap, halka haıbat atıar. Mitingde Safar Ensary halky agzybirlige çagyrıar.
1946 June 1
Birleşen Milletler Guramasy (BMG) trapyndan “Çagalar güni”  jar edilıär.
1946
Kümmetgowuzde diwardan asylıan görnüşinde “Türkmen sesi” adynda bir gazet çykarylıar, onda syıasy makalalaryñ ıany bilen şahyr Abdyrahym Mudärresiniñ tankydy goşgulary hem çap edilipdir. Bu Gazetiñ ıekeje sanyna hem arşivlarda gabat gelinmedi.
1946 June12
Kümüşdepeli batyr ıigitler Weljan ahun (Vafy), Rahmatnejad, Rahman Rahmany (Rejep) we Nazmuhammet Nejjary Tudeh partyıasynyñ klubynda halka ıüzlenip, Eıranda demokratik döwletiñ gurulmagy talap edıärler.
1946 June13
Kümüşdepede “Yeñiş ظفر " adynda teatry tomaşa etmäge baranlara polisiıa ok atıar, ençeme adam ıaralanyp, mugallym Amanjan (Aba) Abaıy şehit bolıar.
1946
Dilçi alym, okuw kitaplaryny düzen Hojamyrat Baılyıev aradan çykdy. Doglany 1905 ı
1946 Nov 15
Gürgende Şurevi konsuly bolup işlän Gylyç Kulyıeviñ tagallasy bilen bagşylar Sahy Jepbar, Nabat Nurmuhammedova Türkmen-sähranyñ dürli oba hem şäherlerinde konsert berıärler.
1947 Oct
Türkmensähraly intellegentleri özleriniñ syıasy düşünjeleri esasynda iki topara bölünıärler, bir tarapda kommunist Tudeh partyıaçylar, beıleki tarapda bolsa hökümetiñ döreden Demokrat partyıasyna wepaly adamlar şol sandan Annagylyç Babaıy, Gylyç Nazary, Täji Iranpur dagy durıar.
1947 Oct
Eıranly offiser Arşam Etrek ıakasynda Muhy diıen bir türkmen çopany öldürıär.
1946 Dec 16
Tudeh partiyıasynyñ Kümmet şäher bölüminiñ lideri Gaıyp Bähelke we onuñ ıoldaşlary Gurbannazar Rabetly, Gurbanmuhammet Teke, Weljan ahun Vafy tussag edilıär.
1947
Türkmensährada söwdigärçiligiñ ösmegi, Benderşaly Arazjany Şomaly traktor, kombayin getirip satıar, pagta arassalaıan we uwn zavodlaryny gurıar. Arazjanyñ bu aladalaryna päsgel bermek üçin hökümet ony tussag edıär.
1947
Tudeh partiyıanyñ aktivistlerinden 30 adam şol sandan Gafur Magtym, Muhommed hajy Ahunnejad tussag edilıär.
1947
Türkmenleriñ adyndan wekil bolup mejlise giden Mämet ahun, edary taıdan Kümmediñ, Astrabatdan aıyrylyp özbaşyna bir şäher statusyna eıe bolmagy hakynda mejlise teklip bilen yüzlenıär.
1947 Jan
Türkmen daıhanlary, Minudeşt oba hojalyk edarasynyñ başlygyndan şikaıat edip mejlise ıollan hatlary parlamentde okalıar. Şonda bu zalymyñ ençeme türkmeni gamçy astynda heläk edendigi orta atlylypdyr.
1948
Gürgen şäherinde pars dilinde gepleşik berıän radio stansiya açylıar.
1948 Feb 4
Mämedreza şa ok atylıar, bu hüjümi bahana edip, syıasy aktivistler yzarlanıar, 20-e golaı türkmen syıasy aktivisti Türkmenistana sygynıar.
1948 Maı 7
Çöregiñ gymmatlamagy, Benderşa-da hökümete garşy protest miting geçirilıär.
1948 Okt 5
Aşgabatda gazaply ıer yranıar, 150 müñe golaı adam wepat boldy.
1991-njy ıylda bu güne “Matam güni” diılip at berildi.
1949 July 11
Türkmenlerden baslyp alnan ähli ekerançylyk ıerleri Mämedreza şaha bermek barasyndaky kanun kabul edildi.
1949 July
Kümmet şäherinde ilkinji keselhana gurulıar.
1949 Oct 6-9
Türkmenistanly dilçi alymlaryñ ilkinji gurultaıy.
1950 Sep 1
Aşgabatda M.Gorki (häzirki Magtymguly) adyndaky Türkmen döwlet universiteti açylıar.
1951 Dec 24
Benderşada 700, Kümüşdepe-de bolsa 300 adam bu şäherleriñ telegraf edarasynyñ öñünde syıasy oturşyk geçrip, hökümet işgärleriniñ saılawlara we başga ugurlarda türkmen topragynda alyp barıan zalym hereketleriniñ artmagyna protest edıärler.
1951
Akgalada meteorologiıa edarasy açyldy.
1951 Mars
Türkmenistanda Ylymlar akademiıasy döredildi.
1952 Jan 27
Eıran hökümeti ekerançylyk ıerler barasynda geçircek reformasyny jar etdi (اصلاحات ارضی), odan maksat, daıhanlardan baslyp alnan ıerleri gaıtadan olaryñ özlerine satmakdy. Şol esasda ıerler 20 ıyl möhleti bilen 5,10 hektarlara bölünip satylyp başlandy.
1952
Garasuw obasynda jandarma edarasy döredildi.
1952
Kümmetde “Hor-hor” diıen suw bendi guruldy.
1952
Okuw jaılaryñ hem-de mugallymlaryñ ıetmezçilik edyäni üçin Kümmediñ okuwçylary bu iş düzelıänçä okuwa gitmän protest ıörişlerini geçirdiler.
1952
Eıranda Hazar işbilini eksport edıän şilat edarasy hususy eıeçilige berliıär, şondan soñ türkmen balykçylary horlanyp başlanıar.
1953 Mars 1
Almanyñ Münhen şäherinde Amerikalylar tarapyndan esaslandyrylan “Azat İevropa/ Azatlyk Radio Stansiıalary” gepleşik berip başlaıar. Onuñ türkmen redaksiyasynyñ ilkinji başlygy 2-nji jahan urşunda Almanlara ıesir düşen Myrat Täçmyratdy.
1995-nci ıylda Radio Praga göçürildi.
1953 Mars18
Kümüşdepäniñ ozalky harby häkimi Abdylla han Tumaç (türkmen däl) parlamente  wekil bolup gitdi.
1953 Mars18
Mämedreza şah Gürgene gelip 750 sany daıhana ıerleriniñ petegini سندینی gowşurdy.
1953 June29
Hökümetiñ gizlin permany esasynda türkmenleriñ Aşgabat radiosyny diñlemegiñ öñüni almak üçin, Gürgen hem-de Maşat şäherlerinde türkmen dilinde gepleşik berıän radiostansiıalar döredilmegi planlaşdyryldy.
1953 June30
Kümmetde 22 sany syıasy aktivistiñ miting geçirjegini duıan hökümet olardan ençemesini tussag edıär, olaryñ arasynda belli şahyr Arazmuhammed Şa-eri (Aram) hem bolupdyr.
1953 July
Arazmuhammed Teke, İalkap diıen birisi tarapyndan Kümmetde şüpheli ıagdayda öldürilıär.
1953 Aug 16
Halk gozgalañlaryna çydap bilmedik Eıran şasy Mämedreza daşary ıurda gaçyp gidıär.
1953 Aug
Benderşa-da “Penbe” adynda pagta arassalaıyş karhanasy guruldy.
1953 Aug19
Amerikanyñ CIA we Inglisleriñ gizlin gullugynyñ işbirligi netijesinde Eıranda Dr.M.Musaddygyñ hökümeti agdaryldy, Patyşa gaıtadan tagta çykdy.
1953 Nov15
İazyjy Ata Gowşudovyñ ıogalan güni. Doglany 1903
1954 Dec 2
Araçägi berk kontrol edip, türkmen topragynda gysyşlary artdyrmak maksady bilen Şurevi-Eıran döwlet wekilleri Hazar ıaka Seññerdepe-de duşuşyp, bu barada ıörite komisıa düzıärler.
1954 Dec
Kümmetde “Milli” adynda pagta arassalaıyş karhanan salyndy.
1954-55
Gragum kanaly Murgap we Tejene gelip ıedıär.
1955 Jan 18
İazyjy Rehmet Seıt aradan çykdy.
1955 Apr 5
Araçägi berk kontrol edmek üçin Şurevi-Eıran wekilleri Deregezde duşuşıarlar.
1955 Apr 5
Benderşa-de Tudeh partiyıanyñ klubyna polis hüjüm edip ol ıerden köp dokumenti ele salıar.
1955 Maı
Jandamlaryñ halka berıän zulmuna garşy çykan Meredaly, Molla Tagan we Öwe dagy haıynlyk bilen ele salnyp, atylyp öldürilıär.
1956
Kümmetde “Jin” pagta karhanan salynıär.
1957
1948-nji ıylda Täjigistana sygnan Gaıyp Bähelke Duşenbe şäherinde näbelli ıagdaıda wepat bolıar. Onuñ Mazary şol şäherde.
1957
Eıranda gizlin gulluk edarasy “SAVAK” döredildi.
1957 Maı 7
Bagşy Magtymguly Garly aradan çykdy.
1958
Kümmetde telefon we meterologiıa edaralary açylıar.
1958 Jan 18
Amyderıa we Tejen töwereklerinden başlap araçägi kesgitlemek baradaky ylalaşyga Şurevi-Owganystan gol çekıär.
1958 Sep
Tudeh partiyıasynyñ agzasyndan Nurmuhammed Garynjyk köp ıyllap zyndanda oturıar, köneleşen hassalygy zerarly aradan çykıar.
1958 Dec 8
Daşary işler ministrligiñ garamagynda Türkmenistanyñ “Daşary İurtar bilen Dostluk we Medeni aragatnaşyklar barasyndaky Jemgiıeti” döredilıär.
1959
Aşgabatda  televideniıä işläp başlaıar.
1959
Benderşa-Gürgen aralygynda demir-ıol çekilıär.
1959
Akgala we Kelale şäherlerine elektrik berlip başlanıar.
1959 July 14
Yrakly türkmenleriñ garşysyna giñ möçberde etnik ıok ediş kampanıasy. Kerkuk faji-asy.
1959 Aug 19
Gürgen şäherinde türkmen dilinde radio gepleşikler işläp başlaıar.
1960 Jan 31
Sazada Mylly Täçmyrat aradan çykdy.
1960 Maı
Türkmenistanda milli şahyr Magtymgulynyñ 225 ıyllygy dabara bilen bellendi.
1960 Maı
Benderşa-Gürgen aralygynda otly gatnap başlaıar.
1960 Feb 21
Benderşa-dan Mämed Şeri محمد شرعی -türkmen- mejlise wekil saılanıar.
1960 Feb
Akgalanyñ golaıyndaky Ammarolum ekerançylyk ıerleri, goşun başlygy Oveısi hem general Kemal esger sürüp alıar, ıerler goşunyñ kontrolyna geçıär, obanyñ ady “Şa-mäzre-ıe Kemal”a شاه مزرعه کمال üıtgedilıär.
1961 Jan 9
Mämedreza şanyñ ıer reformasynyñ 1-nji tapgyry amala aşyrylıar, türkmen topragyna topar-topar zabylly hem buluç getirilıär. 659 zabylly hojalygyna 38790 hektar ıer berilıär.
1961 Jan
Kümmetde “Väş-e deşt” adyndaky karhana salyndy.
1961 Jan
Kelalede “Jin” pagta karhana salyndy.
1962 Maı12
Amyderıanyñ suwy Aşgabatda gelip ıetıär.
1962 Maı
Baslyp alnan ekerançylyk ıerleri berk kontrol etmek üçin Mämedreza şa General Muzeııen diıen zalymyny Kümmet, Gürgen we Bujnurda ıörite wekil edilip belleıär, türkmen daıhanlary hetden aşa horlanıar.
1962 June
Miıewüt, Merjenabad, Ata-abad, Pirawaş, Gyzylja we Peşmek obalarynyñ ekin ıerleri basylyp alynıar, Hojalar-Gerkezde 3 sany daıhan jandarmalar tarapyndan öldürilıär. Şa-yñ aıaldoganlary Şems we Eşref Gülçeşmäniñ ıanyndan münlerçe hektar ıeri eıeleıärler.
1962 Oct 7
Pars bolmadyk halklaryñ milli isleglerini kesä sowmak üçin başwezir Älem “Eıaleti, Welaıaty” diıen teklibini meclise getirmegi.
1962 Dec 1
Eıran şaıylarynyñ belli ruhanysy Aıtolla Homeıni آیت الله خمینی ıokarda agzalan plana garşy çykıar.
1962 Dec 5
Aşgabatda halk filarmoniıasy döredildi.
1963 Jan 7
Ruhanylaryñ garşy bolmagy zerarly Eıran hökümeti “Eıaleti, Welaıaty”diıen teklibini yzyna alıar.
1963 Jan 7
Administrativ (edary) taıdan hem-de mejlis saylawy wagtynda türkmenlere gysyş görkezmek üçin Kümüşdepe we Benderşa şäherleri pars otrumly Bendergeze, Kurdkuy şäherlerine, Akgala bolsa Gürgene tabyn edilıär.
1963 Jan
Kümmetde “penbe-ıe şomal” karhanasy bina edilıär.
1963 Oct 6
Rahmatolla Fehimi(türkmen) Eıran mejlisine wekil saılanıar.
1963 Oct
Dr.Ahmad Garadaglynyñ tagallasy bilen köp sanly türkmen ıigidi Türkmensähradan Türkiıä okuwa gidıär.
1963
Türkmenleri kemsidiji pars dilinde “Araz han” diıen film surata düşürilıär.
1965 Mars 24
İazyjy Garaja Burunov ıogalıar.
1965 Oct 14
Türkmenistanyñ görnükli alymy we döwlet işgäri Şaja Batyrov aradan çykdy. Doglany 1908
1966 Feb 9
Owgan türkmenlerinden Abdul-reuf  “Peıam-e wyjdan” gazetini neşir edıär.
1966 Apr
Gürgen derıasynyñ joşmagy netijesinde Hojanepes we onuñ töweregine zyıan ıedıär. Şa bu ıere gelip, wakany ıakyndan barlaıar.
1967 Nov 25
Türkmenleriñ adyndan 7-8 gezek mejlise wekil bolan Mämed ahun Jürjany (Gürgeni) aradan çykıar.
1967 Nov
Eıranda ekerançylyk ıer reformasyndan soñ türkmenlere 3744 traktor, 671 kombaıyn satylıar.
1967 Nov
Göreşceñ türkmen ıigidi Perviz Iranpuryñ tagallasy bilen bagşy-sazandalaryñ we zikir oıunlar topary Italiıada geçirlen festivala gatnaşıar.
1968 Aug 31
“Türkmenistanyñ halk magaryfy” jurnaly çap edilip başlanıar.
1969 Apr
Etrek-Gürgen derıalary joşup köp ıerleri suw alıar.
1970 Feb 7
Sazanda Pürli Sary aradan çykdy. Doglany 1900
1970 Aug 2
Güllidag, Garnawa we onuñ töwereginde ıer yrandy, 32 oba weıran boldy, 175 adam ölüp, 500 den gowragy ıaralandy.
1971 Mars
Kümmet şäheriniñ merkezi meıdanynda oturdylan Mämedreza şanyñ heıkeli göreşjeñ ıigitler tarapyndan partladyldy.
1971 Maı
Kommunistik hereketleriñ öñüni almak maksady bilen Amerikada döredilen “Marşal Plany” esasynda “Barkly Moore” we “William Airons” ıaly amerikalylar Kümmet şaherine geldi. Mr.Moor ençeme ukyply türkmeni ıokary ylym almak üçin Amerika alyp gidyär.  
1971 Maı
Marawadepäniñ İekeçynar hem-de Bujnurdyñ Aşhana-synda Türkmenistany diñlemek üçin Amerikalylar güıçli radar merkezini gurdy.
1971 Maı 2
Şahyr Gara Seıitli aradan çykdy. Dog 1915
1971 Oct
Kümmetde göreşjeñ ıigitleriñ tagallasy bilen üç günläp aıdym-saz we goşgy agşamyny geçirildi, bu wakadan soñ gizlin gulluk SAVAK, 20 sany türkmeni tussag edip gynaga çekdi.
1971 Sep 26
Owganystanly türkmen Fedamuhammed Fedaıynyñ tagallasy bilen “Millet” gazeti çykarlydy.
1973 Dec 11
Türkmen sinemasynyñ düıbüni tutuan Alty Garlyıev ardan çykdy. Doglany 1909
1973 Dec 18
Türkmensähraly türkmenleriñ adyndan Mämed ahunyñ gyzy Mehin Gürgeni Eıran parlamentyna wekil saılandy.
1971 Dec
Türkleriniñ durmuşyna degişli “İek ittifâg-e sâdeh adynda pars dilinde film surata düşürildi, filmde türkmen artisti Anna Taryhy-de oınapdyr.
1974 July 23
İazyjy Berdi Kerbaba aradan çykdy.
1974
Pars dilinde “Türkmen” atly film döredildi.
1974
Türkmen ıazyjy Aımuhammed Aımuhammadynyñ “Sünnet”(Däp) we “Gara çoıun” atly teatry Eıranda şöhrat gazandy.
1974 Dec 13
İazyjy Aman Kekilov aradan çykdy. Doglany 09.05.1912
1974
Göreşceñ şahyr Arazmuhammed Şa-eri (Aram) 40 ıaşyñ içinde aradan çykdy, şahyrdan “Rubagylar” adynda eser ıadygär galdy.
1975
Türkleriniñ durmuşyna degişli Nadyr Ibrahymy “Sedaı-e Sahra” (Sähranyñ sesi) diıen filmi döretdi.
1975 Aug 1
Helsinki′de İevropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyñ jemleıji aktyna gol çekildi.
1975 Sep 29
Şahyr Gurbannazar Eziz 35 yaşyñ içinde atylyp öldürildi.
1975 Nov
Bagşy Gazak Pañ Amerikada geçirlen aydym festivalyna gatnaşdyryldy.
1975 Sep 8
Türkmenleriñ adyndan Rahmanguly Seıdi bilen Gowşak (Alty) Jafarbaı mejlise wekil saılandylar.
1975 Sep
Işbil we balyk eksporty baılaryñ eline geçdi, balykçylar köp horlandy. Benderşa jandarma başlygy Hamediñ döwründe balykçylar Azym Ownuk, Yhy Gylyçnyıazy öldürlip, Babyş we Emin kelte maıyp edildi.
1976
Eıran telewideniıasy tarapyndan N.Ibrahymy “Ateş bedun-e dud آتش بدون دود(Tüssesiz od) adynda bir film seriıaly surata düşürdi, onda türkmenler wagşy, medeniyetsiz edilip görkezilmäge synaşyldy.
1976
“Kanun perwereş fikri kudekan we nowjevanan کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان” guramasy tarapyndan türkmenleriñ durmuşyna degişli “Äsb” (At) diıen film surata düşürildi.
1977 Aug 8
Bagşy Sahy Jepbar aradan çykdy. Doglany 1905
1977 Aug 31
Halk artisty, türkmen teatrynyñ düıbüni tutujy Aman Gulmmämet ardan çykdy.
1977 Nov 22
Dr.Ahmad Garadagly aradan çykdy. Ol Kümmetgawuzda jaılandy. Doglany 1901
1978 June
Sazanda Akmyrat Çaryıew Eıranyñ Maşat şäherinde geçirlen festivala gatnaşdy.
1978 Nov
Eıranda Patyşa rejimine garşy gozlañ başlandy.
1978 Jan 6
Türkmen mugallymlary Patyşa rejiminiñ syıasatyna garşy iş taşlaıyş protestini geçirdiler. Türkmenler köçe tolgunyşlarynda:
“Okuw gerek hat gerek,
Türkmençe megdep gerek.
Elden giden ıerleri,
Gaıtaryp almak gerek”.
“İer ekinçiñki, derıa balykçyñky”,
“İa alarys, ıa öleris, ahyry hudmuhtar bolarys
diıen şygary öñe sürdiler.
1979 Mars 7
İazyjy Beki Seıtäkov aradan çykdy. Doglany 31.3.1914
1979 June 6
Yaş şahyr Muhammed Berazende Gojuk motorsikletden yıkylyp aradan çykdy.
1979 Feb 9
Kümmet şäheriniñ SAVAK, jandarma, goşun bölüminiñ we käbir bay hem ruhany sumaklaryñ plany esasynda türkmen obalardan adamlar yıgnalyp, Patyşa rejimine arka çykmak maksady bilen şäherde bi-düzgünçilikli herekete baş goşdular.
1979 Feb 11
Mämedreza şa, şonuñ bilen birlikde Pählevi rejimiiñ soñy.
1979 Feb 15
Türkmensärada, “Türkmenleriñ medeni we syısy ojagy” کانون فرهنگی و سیاسی خلق ترکمن
şeıle-de “Oba şuralar guramasy” döredildi.
1979 Feb 15
Gelmişek baı-feodallar, türkmenleriniñ alyp barıan adalatly göreşini togtatmak maksady bilen Kümmetgowuz şäheriniñ sudunyñ (دادگاه) jaıynyñ öñünde syıasy oturşyk geçirdiler, hökümet tarapyndan Hüjjet-ul-islam Omyd bilen Radniıa olardan arka çykdy.
1979 Mars 1
Eıran goşunynda gulluk edip ıören türkmen ofisserleri  “milli goşun” döretmek barasynda bildiriş ıaıratdylar.
1979 Mars 2
Türkmen ıazyjy şahyrlar Kümmetgowzuñ “Pişahengi” salonynda ençeme günläp çykyş edip, halkyñ arzu-isleglerini beıan etdiler.
1979 Mars10
Türkmenleriñ tolgunyşlaryna haıbat atmak maksady bilen Eıranyñ täze hökümeti Bendertürkmen we Kümmetgowuz şäherleriniñ üstünden F.14 tipli harby uçar bilen manever berdi.
1979 Mars10
Benderşa şähere Bendertürkmen adyny bermek üçin aıaga galan halkyñ üstüne ok atydy, 19 türkmen yaralandy. Bu jenaıatda Agamäli diıen parsyñ bardygy aıdyldy. Şäherdary شهرداری edarasynda ıigitler ynkylaby komitet döretdiler.
1979 Mars13
“Tähran universitetiniñ” studentleri hökümetiñ türkmenlere garşy zulmuny ıazgaryp,  protest etdiler.
1979 Mars23
Türkmenleriñ “Medeni we Syıasy Ojagy” Eıran hökümetiñ geçirmekçi bolıan referandomyna gatnaşyp, gatnaşmazlyk barasynda geñeşmäge, 26-nji Martda Kümmediñ merkezi parkyna ıygnanyşmak üçin bir bildiriş ıaıratdy.
1979 Mars25
Kümmetde çilim satyp ıören A.Durdypur diıen türkmeniñ, hökümetiñ ıörite ıaragly adamlary tarapyndan oka düzlüp öldürildi, başga bir türkmen-de ıaralandy.
1979 Mars26
Hökümet tarapyndan Kümmede iberilen ahun Imadynyñ baştutanlygynda ıaragly güıçler türkmenleriñ parahatly geçip duran mitingine çozdy, netijede onlarça türkmen öldi. Hökümet bilen türkmenleriñ arasynda 10 günläp urş boldy. Kümmetdiñ 1-nji söweşi.
1979 Apr 4
Bendertürkmende “Birleşik” adynda bir jurnal çap edildi, ondan diñe 3 nomer çap boldy.
1979 Apr
Hazar deñiz balykçylary öz “ şuralaryny” döretdiler.
1979 Maı24
Başwezir Mehdi Bazergan, türkmenler oba  şuralar guramasyny ıatyrmaly diıp ultimatum berdi.
1979 Maı30
Oba  şuralar guramasy barha ıaıbañlşdy.
1979 Maı30
Eıranyñ Aly-abad şäheriniñ ıaragly güıçleriniñ Köçek Nazarhan oba daıhanlaryna ok açmagy netijesinde 3 daıhan öldi.
1979 June
“Il-güıji”, “habarnam-ıe Türkmensähra”, “Daıhan  ıaly gazet-jurnallar çykarlydy.
 
“Medeni we folklorik” topar döredildi.
1979 July 16
Ilkinji gezek İolmasalıan obasynda “orak baıramy” şowly geçirildi.
1979 July 16
Hazar deñiz jandarmalary balykçylaryñ Aşyr- adada geçip duran ıygnagyna ıaragly hüjüm etdi.
1979 July 20
Ammar-olumdaky ozalky “Şa mäzre” firmasy, islam hökümeti tarapyndan baslyp alyndy we Gürgendäki goşunyñ erkine berildi hem-de oña “Mäzre-äıe nemune-ıe arteş مزرعه نمونه ارتش” ady berildi.
1979 July
Reza Allame-zadah, türkmen  şuralaryna degişli pars dilinde حرف بزن ترکمن (Gürle türkmen) diıen filmini döretdi.
1979 Aug
Islam hökümetiniñ täze esasy kanunyny tassyklamak üçin düzlen “Hobregan خبرگان” mejlisine wekil bolup gitmek üçin türkmenler tarapyndan Şirmuhammet Tumaç bilen Abdylhekim Magtym Halkyñ Fedaıylary guramasy tarapyndan, şonuñ ıaly-da Tudeh partiıasy tarapyndan Kümüşdepeden Safar Ensary kandid boldular. Saılawda bolan galplyk zerarly olar saılanmadylar.
1979 Aug
Bagşy Gazak pañ Gurban baıram güni aradan çykdy.
1979 Nov
Oba  şuralaryñ 7-nji ıygnagy geçirildi.
1979 Nov 4
Oba  şuralarynyñ 8-nji ıygnagy geçirildi.
1979 Nov 29
“Medeni we Syıasy ojagy” öz bildirişinde Eıranyñ täze esasy kanunyna ses berlişige gatnaşmajagyny mälim etdi. Täze kanun esasynda ıurduñ prezidenti şaıy mezhepli bolup, şaıy, Eıranyñ resmi mezhebi diıilip tassyklandy.
1979 Dec 7
Kümmetde oba  şuralarynyñ 9-njy ıygnagy.
1980 Feb 6
Kümmetde oba  şuralarynyñ 10-nynjy ıygnagy geçirildi.
1980 Feb 6
Türkmensährada aktiv bir syıasy gurama hökmünde hereket eden “Iran Halk fedaıylar guramasy  فدائیان خلق ایران  özüniñ döredilen ıyl dönümi mynasybetli ıurduñ bütin ıerinde şol sanda Kümmetde  syıasy yöriş geçirmegi planlaşdyrdy.
1980 Feb 7
Hökümetiñ Kümmetdäki ıaragly güıçleri “Fedaıylaryñ” mitinginiñ öñüni aljakdygy barasynda bildiriş ıaıratdy.
1980 Feb 7
Oba  şuralaryñ ıolbaşçylary Şirli Tumaç, Hekim Magtym, Hajytuwak Vahedi we Söıün Jürjäni Tährandan gelen oba hojalyk wekilleri bilen duşuşykdan gaıdyp gelişlerine (gije sagat 12-de) Kümmediñ gaıraky köprüsiniñ ıanynda hökümediñ ıaragly güıçler tarapyndan ogurlandylar.
1980 Feb 8
Kümmetdäki ıaragly güıçler mitinge gatnaşmagy bahana edip türkmenleriñ üstüne ok açdy.
Kümmetgowuzuñ 2-nji söweşi.
1980 Feb 8
İaş türkmen ıigidi Behruz Ahundy şäheriñ ortarasynda duşmanlar tarapyndan linç edilip öldürildi.
1980 Feb 9
Birnäçe gün uzaga çeken söweşde Kümmet ıaşaıjylary şäheri terk edmäge mejbur boldy, Bedelje obasy ıakyldy.
1980 Feb 18
Tumaç, Magtym, Vahedi we Jürjäniniñ gynag astynda parçalanan jesetleri Bujnurd ıolunyñ gyrasynda-Çemenbid,den tapyldy, hökümetiñ Kümmede iberen ıörite gazysy Halhaly onlarça türkmeni atuwa höküm etdi. Perviz Iranpur, Nazdurdy Nuşin we İüsüp Garaja ogurlanyp wagşylarça terror edildi.
Türkmensähra Şehitler güni.
1980 Mars 6
Islam hökümetiñ Türkmensährada alyp baryan terroristik hereketlerine hem içerden hem-de dünıäden protestler bildirildi.
1980 Mars 7
“Medeni we Syıasy Ojak” öz bildirşinde mejlis saılawlary baıkot etdi.
1980 Mars28
Islamy hökümetiñ haıbatyna garamazdan şehitleriñ 40-nji güni, oba  şuralar tarapyndan dabaraly bellendy.
1980 June 4
Oba  şuralaryñ 11-nji ıygnagy şeıle-de şehitler Kaka Bezmuneniñ, Amandurdy Serşadyñ we Tumajypuryñ 100-i Akdegiş obasynda bellendi.
1980 July
Göreşjeñ ıigitler Abdylla Gyzyl, Meretgeldi Bidar we Akmuhammed Beıramy atlyp öldrüldi.
1980 July 19
"Habarnama-ıe Türkmensähra" gazetiñ çap edilmegini hökümet gadan etdi.
1981 Mars
Hökümetiñ tarapdary Halymberdi Adel diıen türkmen “Nedaı-e Türkmen” gazeti neşir etdi.
1981 Maı 7
Balykçy Berdimurad Tumaç Eıran deñiz jandarmalary tarapyndan öldürildi.
1981 July
Göreşceñ ıigitler Gürgen Bähelke we Änin Gökleñi atlyp öldürildi.
1982 July
Göreşceñ yigitler Ibraıym Nedimi, Hamyd Ferjad, Arazmuhammed(Arça)Besiri, Hally Hallyzadeh(Algyr) we Hezretguly Kör atlyp öldürildi.
1983 Maı
Magtymguly Pyragynyñ 250-ıyllygy dabara bilen bellendi.
1983 Nov 30
13 ıyllap dälihana tussaglygynda saklanan Göreşceñ şahyra Annasoltan Kekilova şol ıerde aradan çydy. Doglany 1942
1983
Syıasy aktivistler Türkmensähradan Türkmenistana sygnyp başladylar.
1984 Maı10
Milli şahyr Magtymgulynyñ 250 ıyllygyny geçirmek üçin onuñ mazary Aktokaıa üışen türkmenlere Eıranyñ ıaragly güıçleri gaty gysyş görkezdi, sadaka naharynyñ bişirilmeginiñ öñüni aldy.
1984 Sep
Kümmet şäherinden Annamuhammed Garrawy mejlise wekil saılandy.
1984 Oct
Türkmensährada salek diıen bir hil suwulja baş ıoñ boldy.
1985 Oct
Saparmyrat Nyıazow Türkmenistanyñ kommunistik partiıasynyñ 1-nji sekretary boldy;
Türkmenistanyñ merkezi ijra-ıe komitetleriniñ başlyklary:
1.Nedirbaı Aıtakow …………Feb.1925—Aug.1937
2.Batyr Ataıew ………………Aug.1937—Okt.1937
3.Hywaly Babaıew …………  Okt. 1937—Aug.1941
4.Allaberdi Berdiıew ……… Okt. 1941—Mars1948
5.Akmämed Saryıew ………  Mars1948—Mars1959
6.Nurberdi Baıramow ………Mars1959—Mars1963
7.Annamuhammed Gylyjow   Mars1963—Dek. 1978
8.Bally İazgulyıew………… Okt. 1978—Aug. 1988
9.Roza Bazarowa  …………  Aug.1988—Can. 1990
 
Türkmenistanyñ hökümet başlyklary:
 
1.Gaıgysyz Atabaıew             Feb.1925— Aug.1937
2.Aıtbaı Hudaybergenow …   July1938—Nov1945
3.Suwhan Babaıew  …………Oct. 1945—Nov1951
4.Balyş Öwezow ……………  Nov.1951—Dec 1957
5.Jumadurdy Garaıew ………Jan. 1958—Jan  1959
6.Balyş Öwezow ……………  Jan. 1959—June1960
7.Abdy Annalyıew  ………… July 1960—Mars1963
8.M.Nazar Gapurow……       Mars1963—Dec  1969
9.O.Orazmuhammedow  …    Dec. 1969—Dec. 1975
10.Bally İazgulyıew……      Dec. 1975—Dek. 1978
11.Çary Garryıew …………    Dec 1978—Jan. 1985
12.Saparmyrat Nyıazow  …     1Dec.1985
13.A.Hojamyradow ………… Dec. 1985—Dec 1989
14.Han Ahmedow …………   Dec.1989 (Baş wezir)
1985 Mars
Türkmenistana sygnan Türkmensähraly bosgunlar “Il-güıji” jurnalynyñ 2-nji döwrüni çykaryp başladylar.
1987 Oct
Syıasy hereketleriniñ erkin bolmagy ugrunda “Medeni we Syıasy Ojagyñ gaıtadan dikeldiş topary” döredildi.
1988 Maı
“Medeni we Syıasy Ojagyñ” “Halkyñ Fedaıylar guramasyndan” erkindigi barasynda Almandaky türkmenler bir bildiriş ıaıratdylar.
Medeni we Syıasy Ojagyñ tarapdarlary ikä bölündi.
1988 Maı
Aşgabatda we Nebitdagda türkmen ıigitleri gelmişekleriñ talañçylykly hereketlerine garşy aıaga galdylar.
1988
June-July
Eıranda neşe söwdasyny edıänler bilen göreş wagtynda ençeme syıasy bendi-de atylyp öldürildi, olaryñ arasynda syıasy aktivist Halykberi Olfet-de bardy.
1988 Sep1
Halk şahyry, Magtymguly baıragynyñ eıesi Kerim Gurbennepes aradan çykdy.
1988 Sep
Almanda “Medeni we Syıasy Ojagyñ” neşir organy hökmünde “Türkmenistan-e Iran” neşriıesi çap edilip başlandy.
1988 Sep
Kelale şäherinden İagmur Gulyzada Eıran mejlisine wekil saılandy.
1988 Oct 6
10 ıyllap Sibire sürgün edilen ıazyjy Hydyr Derıaıew aradan çykdy.
1989 Mars
Bagşy Magtymguly Garlynyñ 100 ıaşy Daşhowuzda bellendi.
1989 Aug 30
Türkmenistanda “Agzybirlik Halk Hereketi” diıen bir syıasy jemgiıet döredildi.
1989 Sep
40 ıyl senzuradan soñ ilkinji gezek Ata Gowşudowyñ “Perman” romany, prof. Mäti Kösäıeviñ işlän “Gorkut Ata” eposy çap edildi, Soviet döwründe gadagan edilen birnäçe aıdym-saza rugsat berildi.
1990 Maı24
Türkmen diline döwlet dili statusy berildi.
1990 Jan
“Agzybirlik” ilkinji gezek Gökdepe şehitlerini ıatlamak üçin bildiriş ıaıratdy, halky ol ıere çagyrdy, hökümet bu hereketiñ öñüni almaga synayşdy.
1990 Aug 13
Alym Ahmat Bekmyradow aradan çykdy.
1990 Sep
Daşary ıurtlerde ıaşayan türkmenler Swedeniñ Göteborg we Lerum, Almanyñ Münhen (soñ Berlin we Köln) şäherlerinde “Türkmen medeni ojagyny” döretdiler.
1990 Oct
Türkmenistanda syıasy aktivistler gysylyp başlandy, şahyr Şiraly Nurmyradow tussag edildi.
1990 Feb
Dr.Muzeffer Arslanyñ ıolbaşçylygynda “Yrak Türkmen milli partiyıasy” döredildi.
1991Mars17
“Agzybirlik”, Türkmenistanyñ SSSR-den aırylyp özbaşyna milli bir döwlet bolmagyny öñe sürdi.
1991 Apr 28
Hazar ıakasynda güıçli apy-tupan boldy.
1991 Maı12
Şahyr Akmyrat Şirow kino studionyñ balkonyndan ıere “ıykylyp” öldi.
1991 Maı 1
Hökümetiñ ıaragly güıçleri (pasdarlar) Bendertürkmende şowly geçip duran bir toıy dargatmak üçin ok atanda Ylıas Arazgylyçy ölüp, başga bir türkmen ıaralandy.
1991 Maı18
“Dünyä Türkmenleriniñ Gumanitar Birleleşiginiñ” 1-nji konfrensiıasy Aşgabatda açyldy.
1991 Aug
Türkmensähraly bagşylar Fransiıanyñ Avinun muzik festivalyna gatnaşdylar.
1991Aug 19-21
Kommunistleriñ bir toparynyñ Garboçova garşy hereketi. SSSR-iñ darmagy.
1991 Aug 20
Türkmenistanyñ syıasy aktivistleri “Geñeş” ady astynda ıygnanşdylar, olar şu topardan ybartdy:
1.      Agzybirlik halk hereketi
2.      Demokratik(ösüş) partiıasy
3.      Studentleriñ (Nazariıet) hereketi
4.      Mary halk hereketi
5.      Balkan halk hereketi
6.      Kommunistlerden aırylanlar.
1991 Aug 21
“Geñeş” özüniñ birinji bildirşinde bütin döwlet ıolbaşçylarynyñ işden çekilmegini talap etdi.
1991 Aug 21
50-den aşa Türkmenistanly intellegent, hökümetiñ alyp barıan syıasatyna protest hökmünde Magtymgulynyñ ıadigärliginiñ öñünde açlyk oturşygyny geçirdiler.
1991 Aug 22
Türkmenistan, özygtyıarly döwlet diıilip jar edildi.
1991 Sep 30
Türkmenistanyñ Milli howpsuzlyk komiteti (KNB) döredildi.
1991 Oct
Türkmensähraly bagşylar Almanyñ Düssoldrof aıdym festivalyna gatnaşdylar.
1991 Oct 25
Aşgabatda “Dünyä Türkmenleriniñ Gumanitar Birleşiginiñ” 2-nji gurultaıy.
1991 Oct 27
Türkmenistan milli özbaşdaklygyny jar etdi.
Garaşsyzlyk güni.
1991 Nov
Yüsüp Besenjide Kümüşdepe we Bendertürkmen türkmenleriñ adyndan mejlise wekil saılandy.
1991 Dec 23
Göreşceñ şahyr Bapba Gökleñ näbelli! ıagdaıda maşyn kakyp, aradan çykdy.
1992 Jan 17
Eıran bilen Türkmenistanyñ arasynda Inçebrun diıen ıerden geçelge nokady açyldy.
1992 Feb 19
Türkmenistanyñ döwlet Baıdagy we döwlet nyşany (gerp-i) tassyklandy.
1992 Mars 2
Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasyna agza edilip alyndy.
1992 Apr
Hazar deñziniñ jandarma güıçleri 4 sany Kümüşdepeli balykçylary atyp öldürdi.
1992 Maı
Halk bagşysy Nurberdi Gulov aradan çykdy. Ol kommunizim we Şurevini öwüp ıekeje-de aıdym aıtmady. Doglany 1917
1992 Maı18
Garaşsyz Türkmenistanyñ ilkinji esasy kanunynyñ tassykdy.
1992 June 5
Halk bagşysy Hoja Şargy Kümüşdepede aradan çykdy.
1992 June21
İeke kandidaturlyk saılawlary esasynda S.Nyıazow prezident boldy.
1992 Aug 11
Türkmenistanyñ döwlet serhet goşuny döredildi.
1993 Maı
Hökümetiñ permany bilen Aşgabatdaky milli serdar Gaıgsyz Atabayyñ heıkeli ıykyldy, bu heıkeli 1965-nji ıylda Mommy Seıdmyrat ıasapdy.
1994 July 2
Heıkeltaraş M. Seıdmyrat aradan çykdy.
1994 Mars15
Göreşjeñ offiser, 1951-nji ıylda Türkmensähradan Türkmenistana sygnan Safar Hatyby Aşgabatda aradan çykdy. Doglany 1917 ı
1995 July 12
Rejime garşy Aşgabat demonstratsiıasynyñ dargadylmagy, Tutha-tutlyk. Gara çarşenbe.
1995 Dec 12
Birleşem Milletler Guramasynda Türkmenistana Bitaraplyk statusy berildi.
Bitaraplyk güni.
1997 Sep 1
Türkmenistanda Döwlet energetika inistituty döredildi.
 
 
 
 
   January aıyndaky wakalar
1 Jan 1875
Kümüşdepeli Türkmenler Aşyr ada-da ıerleşen rus harby bazasyna zarba urdular.
1 Jan 1915
Halk ıazyjy Gara Seıitliıew doglanyñ güni.
Ölümi 2.5.1971
1 Jan 1925
Aşgabatda mugallymlaryñ 1-nji gurultayı açyldy.
1 Jan 1925
Türkmenistanda “Türkmen Döwlet Neşriyaty (TDN) döredildi.
1 Jan 1925
Türkiıede Hijri kalendaryndan milady takwime geçildi.
1 Jan 1932
Aşgabatda “Türkmen Döwlet Medisin” inistituty açyldy.
2 Jan 1927
Eıran hökümetiñ permay bilen Rejep ahun Seııady Kümüşdepeli türkmenleriniñ baş kazysy boldy.
3 Jan1501
Şahyr we ıazyjy Alyşyr Nowaıy aradan çykdy.
6 Jan 1909
Türkmen sinemasynyñ düıbüni tutan Alty Garlynyñ doglan güni. Ölümi 11.12.1973
6 Jan 1978
Türkmen mugallymlary Eıran rejiminiñ sıyasatyna garşy iş taşlaıyş protestini geçirdiler, bütin halk köçe tokunşlarynda:
Okuw gerek hat gerek,
 Türkmençe megdep gerek.
 Elden giden ıerleri,
Gaıtaryp almak gerek”.
“İa alarys, ıa öleris, ahyry hudmuhtar bolarys”
“İer ekinçiñki, derıa balykçyñky
diıen şygarlary öñe sürdiler.
7 Jan 1933
Türkmenlerden zor bilen alnan ekerançylyk ıerleri olaryñ özlerine gaıtadan satmak barasyndaky karar Eıran mejlisinde tassyklaydy. Döredilen “Emlak” edarsynyñ Kümmetdäki başlygy servan Säffarynyñ halkymyza zulum barsyny edıär.
Hazardan önyän işbiliñ patenti (امتیازی) Dävällu diıen bir gelmişege berilıär.
7 Jan 1963
Ruhanylaryñ garşy bolmagy zerarly hökümet  Eıranda “Eıalaty-Welaıaty” teklibini mejlisden yzyna aldy.
7 Jan 1963
Administrativ (edary) taıdan hem-de mejlis saılawy wagtynda türkmenlere gysyş görkezmek üçin Kümüşdepe we Benderşa şäherleri pars otrumly Bendergeze-Kurdkuy şäherlerine, Akgala bolsa Gürgene tabyn edildi.
9 Jan 1961
Mämedreza şanyñ ıer reformasynyñ 1-nji tapgyry amala aşyryldy. Türkmensähra zabylly  we buluçlar göçürlip getirildi.
12Jan1881
A.Skobeleviñ baştutanlygynda rus harbylary Gökdepe galasyny partlady, 30 müñe golay türkmen şehit boldy. Bu jenaıatda Bujnurt we Goçan häkimleri hem ruslara ıardam edipdir. Hatyra güni.
13Jan1937
Diktator Staliniñ represiıasynda Türkmenistanyñ ilkinji prezidenti Nedirbay Aıtakov atylyp öldürildi.
17Jan1992
Eıran bilen Türkmenistan arasynda Inçeburun diıen ıerden geçelge nokady açyldy.
18Jan1881
Rus goşuny Aşgabady basyp aldy.
18Jan1955
İazyjy Rehmet Seıit aradan çykdy.
18Jan1958
Şurevei-Owganystan arasynda Amyderıa we Tejen töwereginden başlap araçägi kesgitlemek barasyndaky ylalaşyga gol çekildi.
27Jan1924
Aşgabadyñ merkezinde Lenin heıkeli dikildi.
27Jan1952
Eıran hökümeti ekerançylyk ıerlere reforma geçircek diıip jar etdi, ondan maksat daıhanlardan baslyp alnan ıerleri gaıtadan olaryñ özlerine satmakdy. Şol esasda ıerler 20 ıyl möhlet bilen 5, 10 hektarlara bölünüp satlyp başlandy.
30Jan1923
Türkmenleriñ gozgalñyny basyp ıatyrmak üçin Muhammethüseyin sertip Gilan, Mazenderan we Astrabad goşun başlygyna bellendi.
31Jan1561
Beıik harby serkerde, şahyr hanlar hany Baıram han türkmen öldürüldi.
31Jan1925
Gycakçy Ata Avlynyñ doglan güni.
31Jan1960
Mukamçy sazanda Mylly Täçmyrat aradan çykdy.
 
 
·  February aıyndaky wakalar
2Feb 1918
Türkmenistanyñ Halk Kommissarlar  şurasy, dini döwletden, mekdebi bolsa ybadathanadan aıyrmak barasynda perman çykardy
4Feb 1948
Tähran universitetinde, Mämedreza şaha ok atyldy, bu işi amala aşyranlykda Tudeh partiıasy günälendi ençeme syıasy aktivistler yzarlandy, 20 sany türkmen Türkmenistana sygyndy.
5-7Feb 1905
Gyzylarbatda işçiler arasynda syıasy tolgunyşyk.
6Feb 1980
Kümmetgowuzda oba  şuralaryñ 10-nynjy ıygnagy geçirildi.
6Feb 1980
Türkmensährada aktiv bir syıasy gurama bolan “Halk fedaıilary" özünüñ döredilen ıyl dönümi mynasybetli ıurduñ bütin ıerinde şol sanda Kümmetgowuzda syıasy yöriş geçirmegi planlaşdyrdy.
7Feb 1925
Türkmenistanyñ resmi döredilen hem edara edilip başlan güni.
7Feb 1926
Aşgabatda “Türkmen film kino studiosy” açyldy.
7Feb 1970
Gycakçy Pürli Sary aradan çykdy. Dog 1900
7Feb 1980
Eıran hökümetiñ Kümmetdäki ıaragly güıçleri, “Fedaıilaryñ” mitinginiñ öñüni aljakdygy barasynda bildiriş ıaıratdy.
7Feb 1980
Şirli Tumaç, Hekim Magtym, Hajytuwak Vahedi we Söıün Jürjäni Tährandan gelen oba hojalyk wekilleri bilen duşuşykdan gaydyp gelişlerine (gije sagat 12-de) Kümmediñ gaıraky köprüsiniñ ıanynda hökümediñ ıaragly güıçleri tarapyndan ogurlandylar.
8Feb 1980
Kümmediñ ıaragly güıçleri mitinge gatnaşdy diıen bahana bilen türkmenleriñ üstüne ok atdy.
Kümmetgowuzyñ 2-nji urşy.
8Feb 1980
İaş ıigit Behruz Ahundy Kümmediñ ortarasynda duşmanlar tarapyndan linç edilip öldürildi.
9Feb1966
Owganystanly türkmen Abdyreuf “Peıam-e wyjdan” diıen gazeti çykardy.
9Feb 1979
Kümmet şäheriniñ SAVAK, jandarma, goşun bölümi we käbir baı hem ruhany sumaklaryñ plany esasynda türkmen obalardan adamlar yıgnalyp, Patyşa rejiminden arka çykmak maksady bilen şäheriñ içinde ganly herekete baş goşuldy.
9Feb 1980
Birnäçe gün uzaga çeken söweşde Kümmet ilaty şäheri terk etmäge mejbur boldy. Bedelje obasy ıakyldy.
11Feb1979
Eıranda Pählevi rejimi agdaryldy.
14-19Feb 1925
Türkmenistan kommunistik partiıasynyñ 1-nji gurultaıy.
14Feb 1925
Eıran mejlisi Irza hany başwezir diıp yglan etdi.
15Feb 1869
Şahyr A.Galyby aradan çykdy.
15Feb 1921
Kümmet şäher häkiminiñ orunbasary Mäti han Ak-öyli obasyna çozdy, top okundan 20 türkmeni öldi.
15Feb 1921
Buhara emiri seıd Alym han, Bolşeviklerden Mazary şerife gaçyp atdy.
15-24  Feb 1925
 
Türkmenistan şuralarynyñ 1-nji gurultaıy geçirildi, onda TSSR-iñ döredilişi hem onuñ SSSR-iñ hataryna girıändigi kararlaşdyryldy.
15Feb 1979
“Türkmenleriñ Medeni we Syısy Ojagy” şeıle-de “Oba  şuralar guramasy” döredildi.
15Feb 1979
Gelmişek baı-feodallaryñ türkmenleriñ alyp barıan adalatly hereketlerini togtatmak maksady bilen Kümmetgowuzyñ suwd(dadgah) binasynyñ öñünde syıasy oturşyk geçirdileri, hökümet tarapyndan Ahunlar Omyd bilen Radniıa olardan arka çykdy.
18Feb 1405
Emir Timuryñ ölümi.
18Feb 1980
Tumaç, Magtym, Vahedi we Jürjäniniñ gynag astynda parçalanan jesetleri Bujnurd ıolunyñ gyrasyndan tapyldy. Hökümetiñ Kümmede iberen ıörite kazysy Halhaly, onlarça türkmeni atuwa höküm etdi. Perviz Iranpur, Nazdurdy Nuşin we Yüsüp Garaja ogurlanyp terror edildi.
Türkmensährada Şehitler güni.
19Feb 1991
Türkmenistanyñ döwlet Baıdagy we nyşany (gerpi) tassyklandy.
20Feb 1934
Halk artisty Baba Annanovyñ doglan güni.
21Feb 1905
Çärjew deposynyñ işçileriniñ iş taşlaıyşy.
Gyzylarbatda demir ıolçylarynyñ iş taşlaıyşy.
21Feb 1921
Rus-Inglis nökeri Irza han Gajar urugyny agdardy.
21Feb 1960
Benderşadan Mämed Şeri-türkmen- Eıran parlamentine wekil saılandy.
26Feb 1938
Dilçi alym Allaguly Garahanov Aşgabatda atlyp öldürüldi. Mazary näbelli.
 
 
¸ Mars aıyndaky wakalar
1Mars1912
Mämedaly şa ynkylabçy güıçler tarapyndan tussag edilip, Eırandan Orsıete sürgün edildi.
1Mars1917
Bagşy Nurberdi Gulovuñ doglan güni.
1Mars1953
Almanyñ Münhen şäherinde “ Azat İevropa/ Azatlyk radio” stansiıasylary açyldy.
1Mars1979
Eıran goşunynda gulluk edip ıören türkmen ofisserler  “milli goşun” döretmek barasynda bir bildiriş ıaıratdylar.
2Mars1979
Türkmen ıazyjy-şahyrlary Kümmetgowzuñ “Pişahengi” salonynda üışüp halkyñ isleglerini orta atdylar.
2Mars1992
Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasyna agza edilip alyndy.
4Mars1919
Türkmen ak-sakgallary Osman ahundan arka çykyp, Kümmetde gurultaı geçirdiler.
4Mars1919
Türkmenistanda bolşevikler garşysyna milli hökümet döredildi.
5Mars1917
Aşgabatda burjvaz wagtlaıyn edary komitet döredildi.
6Mars1980
Islamy hökümetiñ Türkmensährada alyp barıan terroristik hereketlerine hem içerden hem-de dünıäden protestler edildi.
7Mars1979
İazyjy Beki Seıtykov aradan çykdy. Dog 1914
7Mars1980
“Medeni we Syıasy Ojak” Eıran mejlis saılawuny baykot etdi.
8Mars1905
Gazanjykda işçileriniñ iş taşlaıyşy.
8Mars1908
Amerikaly aıal işçileriniñ protest yörişi.
Aıallaryñ halkara güni.
8Mars1925
Aşgabatda bütin Türkmenistan aıallarynyñ 1-nji gurultaıy geçirildi.
8Mars1930
Omçaly obasynda pars dilinde sapak berıän megdep açyldy.
8Mars1930
Kümüşdepede polis edarasy işe başlady.
8Mars1930
Nusaıda arkeolog A.Marşçenko gazuw işine başlady.
10 Mars
1979
Türkmenleriñ tolgunşlaryna haıbat atmak üçin islamy hökümet Benderşa we Kümmetgowuz şäherleriniñ üstünden harby uçar bilen manever etdi.
10 Mars
1979
İaşaıan şäherleriniñ adyny Benderşadan Bendertürkmene üıtgetmek üçin aıaga galan halkyñ üstüne ok atyldy, 19 çemesi türkmen ıaralandy.
12 Mars 1855
Saragtyñ ıanynda tekeler bilen söweşde Hywa hany Muhammedemin ıeñilip, öldürildi.
12 Mars
1917
Orsıetde Patyşalyk rejimi ıok edildi.
13 Mars
1979
“Tähran universitetiniñ” studentleri hökümetiñ türkmenlere garşy alyp barıan hereketini ıazgardylar.
15 Mars 1994
Göreşjeñ offiser, 1951-nji ıylda Türkmensähradan Türkmenistana sygnan Safar Hatyby Aşgabatda aradan çykdy.
17Mars1899
Türkmenistanda ülkäni öwreniş muzeı döredildi.
17 Mars 1991
“Agzybirlik” topary, Türkmenistanyñ SSSR-den aırylyp özbaşyna milli bir döwlet bolmagyny öñe sürdi.
18 Mars 1885
Daşköprüniñ ıanynda rus-owgan goşunlary çaknyşdylar.
18 Mars 1920
Aşgabatda halk wekilleriniñ gurultaıy açyldy.
 
18 Mars 1953
Kümüşdepäniñ ozalky harby häkimi Abdylla han Tumaç (türkmen däl) mejlise wekil bolup gitdi.
18 Mars 1953
Gürgene gelen Mämedreza şa 750 sany daıhana ıerleriñ petegini(senedini) gowşurdy.
21Mars
Bahar. Täze ıyl we Nowruz baıramy.
23 Mars 1965
İazyjy Garaja Burunov aradan çykdy. Doglany 2.8.1898
23mars
1909
Alym Ahmat(Ahundov) Gürgenliniñ Kümüş-depede doglan güni.
23 Mars 1979
“Medeni we Syıasy Ojak” Eıran hökümetiniñ ara atan referandomyna gatnaşyp, gatnaşmasyzlygy maslahat etmek üçin halky 26-nji Martda Kümmediñ merkezi parkyna çagyrıan bildirşini ıaıratdy.
24 Mars 1394
Türküstanyñ belli soltany we münjjemi Ulug begiñ doglan güni. Ölümi 1449
25 Mars 1926
Türkmenistanda ilkinji dokma fabrik döredildi.
25 Mars 1979
Kümmetde çilim satyp ıören A.Durdypur diıen bir türkmen hökümetiñ ıörite ıaragly topary tarapyndan oka düzülüp öldrüldi, başga birisi ıaralandy.
26 Mars 1926
Aşgabatda gurjak teatry we drama studiıa açyldy.
26 Mars 1979
Ahun Imadynyñ baştutanlygynda ıaragly güıçler türkmenleriñ Kümmedäki parahatly mitingine çozdy.   Kümmediñ 1-nji söweşi
27 Mars 1924
Kyıat han ogly Läli han Esengulydan Kümüşdepä geldi. Sähranyñ erkinligi ugrundaky bildirişler ıaıradyldy.
28 Mars 1980
Eıarn hökümetiniñ haıbatyna garamazdan şehitleriñ 40-y oba  şuralar tarapyndan bellendi.
31Mars1914
İazyjy Beki Seıtäkovyñ doglan güni. Ölümi 1979.3.07
¹ April aıyndaky wakalar
Başky ıekşenbe
Türkmenistanda “Suw damjasy, altyn dänesi” baıramçylygy.
1Apr 1941
SSSR Ylymlar Akademiıasynyñ Türkmenistan bölümi açyldy.
3Apr 1927
Türkmenistan SSR-niñ esasy kanuny kabul edildi.
4 Apr 1979
Bendertürkmende “Birleşik” adynda bir jurnal çap edildi.
5 Apr 1955
Araçägi berk kontrol edmek üçin Şurevi-Eıran döwletleriniñ wekilleri Goçanyñ Deregez şäherinde duşuşdylar.
7 Apr 1917
Türküstan general gübernatory ıatyryldy.
7 Apr 1927
Aşgabat şäheriniñ Poltaratsk ady ıatyryldy. Poltaratskyñ ady 17.01.1919-njy ıylda dakylypdy.
13 Apr1946
Eıranyñ başweziri A. Gavam Mazenderanlylara we türkmenlere ıüzlenip, bir aıyñ içinde ıaraglaryny döwlete tabşyrmagyna oltimatom berdi.
16 Apr1988
İazyjy Towşan Esenova aradan çykdy. Dog 1915
21 Apr1884
İolöten we Pendini ruslar basyp aldy.
24 Apr1926
Türkmenleriñ öz-erkinlik ugrundaky gozgalañyny basyp ıatyrandan soñ Irza şah başyna täç geıip resmi taıdan şah boldy.
28Apr 1991
Hazar ıakasynda güıçli apy-tupan turdy, Türkmensähranyñ ençeme öılerini sil suwy basdy.
Soñky ıekşenbe
Türkmen Bedewiniñ güni.
 
 
º  Maı aıyndaky wakalar
1 Maı1886
Amerikan işçileriniñ uly gozgalañy.
işçileriñ halkara güni.
1 Maı1991
Hökümetiñ ıaragly güıçleri (pasdarlar) Bendertürkmende bir ıigidiñ toıuny dargatmak maksady bilen ok atdy, şonda Ylıas Arazgylyçy ölüp, başga bir türkmen ıaralandy.
2 Maı1971
Şahyr Gara Seıitli aradan çykdy. Dog 1915
4 Maı1944
Halk ıazyjy, “Kitap” romanynyñ avtory Nurmyrat Saryhan aradan çykdy. Ol bu eserinde beıik Magtymgulynyñ il arasyndaky sylagyny suratlandyrdy. Dog 1906
5 Maı
Türkmenistanda metbugat güni.
7 Maı
Türkmenistanda Radio we aragatnaşyk güni.
7 Maı1156
Soltan Sanjar 62 ıaşyda aradan çykdy.
7 Maı1948
Çöregiñ gymmatlany üçin Benderşada hökümete garşy protest mitingler başlandy.
7 Maı1957
Bagşy Magtymguly Garly aradan çykdy.
7 Maı1981
Balykçy Berdimurad Tumaç deñiz jandarmalary tarapyndan oka düzülip öldrüldi.
8 Maı1945
Hiltlerçilik faşizmindan halas bolnan gün.
9 Maı1912
İazyjy Aman Kekilovyñ doglan güni. Ölümi 1974.12.13
9 Maı1945
2-nji jahan urşy gutardy. İeñiş güni.
10Maı1924
Tähran hökümeti türkmenlere ıaraglaryny tabşyrmak üçin ultimatom berdi.
10Maı1984
Milli şahyr Magtymgulynyñ 250 ıyllygyny geçirmek üçin onuñ mazary Akdokaıa üışen türkmenlere Eıranyñ ıaragly güıçleri gysyş görkezdi, sadaka-ziyafat bişirilmegiñ öñi alyndy.
12-18 Maı 1925
  
Tähran hökümeti İunkers uçar bilen bomba ıagdyrdy, Kümüşdepe we Hojanepes 23 gezek bombalandy.
12Maı1946
Äzerbegjanlylaryñ erkinlik hereketlerine hemaıat beren türkmenler Kümmetde uly miting geçirdiler, ıygnagy jandarma we goşun güıçleri pilomutlar bilen gabap, halka haıbat atdy. Mitingde Sapar Ensary halky agzybirlige çagyrdy.
12Maı1962
Amyderıanyñ suwy Aşgabada gelip ıetdi.
13Maı1991
Şahyr Akmyrat Şirovyñ tragiki ölümi.
14Maı1714
Hywa, rus goşunlaryny ıollamak hakynda Piıotr I senat meclise buıruk berdi.
18Maı1991
Aşgabatda “Dünyä Türkmenleriniñ Gumanitar Birleşiginiñ” 1-nji konfrensiıasy açyldy.
18Maı1992
Garaşsyz Türkmenistanyñ ilkinji esasy kanuny tassyklandy.
19 Maı
Magtymgulynyñ poeziıa baıramçylygy.
20Maı1924
Türkmen ıaşuly, tire başlyklary Omçaly obasynda hökümet bilen alnyp baryljak söweş barasynda geñeş gurultaıyny geçidiler. Onda hökümetiñ beren ultimatomy ret edilip, Türkmensährada jemhuriyet jar edilip biragyzdan Osman ahun prezident bellendi.
Eyran Türkmenistanynyñ Cemhuriyet Güni.
20Maı1925
Türkmen ıaşulylarynyñ Kümüşdepede 2-nji gurultaıy.
24Maı1040
Mary töwereginde Dendanakanyñ ıanynda Mesud Gazevinyñ goşuny Seljuklylar tarapyndan çym-pytrak edildi.
Togrul beg öz döwletiniñ düıbüni tutdy.
24Maı1979
Eıranyñ başweziri Bazergan oba  şuralar guramasynyñ ıatyrylmagy üçin türkmenlere ultimatom berdi.
24Maı 1990
Türkmen diline döwlet dili statusy berildi
28Maı1880
General A.Skobeleviñ baştutanlygynda ikinji Ahal-teke ıörişi başlandy, Hoja gala, Garrygala we Bamy alyndy (June aıynda)
30Maı1979
Türkmensährada oba  şuralar guramasy barha ıaıbañlandy.
30Maı1979
Aly-abad şäheriniñ ıaragly güıçleri Köçek-nazarhan obasyndaky daıhanlara ok atdy, 3 sany daıha öldi.
Soñky ıekşenbe
Türkmenistanda Hasyl baıramçylygy.
 
 
» June aıyndaky wakalar
1 June 1946
Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan “Bütin Dünıä Çagalar güni” diıilip jar edildi.
4 June 1980
Oba  şuralarnyyñ 11-nji ıygnagy. Şehitler Kaka Bezmune, Amandurdy Serşad we Tumajypuryñ 100-i Akdegiş obasynda dabara bilen bellendi.
5 June
Töwerek-daşy gurşap alan sredany, goramagyñ halkara güni.
5 June 1992
Bagşy Hoja Şargy Kümüşdepede aradan çykdy.
6 June 1979
Şahyr Muhammed Berazende Gojuk motorsikletden ıykylyp öldi.
12June1946
Kümüşdepeli Weljan ahun(Vafy), Rahmatnejad, Rahman Rahmany(Rejep) we Nejjary, Tudeh partyıasynyñ klubyndaky çykyşlarynda, Eıranda demokratik döwletiñ gurulmagyny talap etdiler.
13June1946
Kümüşdepede “İeñiş” adynda teatry tomaşa etmäge baranlara polis ok atdy, ençeme adam ıaralandy, mugallym Amanjan (Aba) Abaıy şehit boldy.
18June1037
Belli alym Ibn Sina aradan çykdy.
18June1939
Türkmenistanda bedenterbiıe güni.
19June1035
Horasanda Seljuklar gaznevitler goşununy ıeñdi.
21June1992
İeke kandidaturlyk saylawy esasynda S.Niıazov Türkmenistanyñ prezidenti boldy.
25June1997
Hazar deñziniñ halkara ekologiıa güni diılip jar edildi.
29June1953
Eıran hökümetiniñ gizlin permany esasynda Türkmenleriñ Aşgabat radiosyny diñlemegiñ öñüni almak maksady bilen Gürgen hem-de Maşat şäherlerinde türkmen dilinde gepleşik berıän radiostansiyalaryñ döredilmegi planlaşdyryldy.
30June1953
Kümmetde 22 sany sıyasy aktivist miting geçirmekçi bolan wagtynda tussag edildi, olaryñ arasynda belli şahyr Arazmuhammed Şaeri (Aram) hem bolupdyr.
 
 
 
¼ July aıyndaky wakalar
1 July 1951
Türkmenistanda Ylymlar akademiıasy açyldy.
2 July 1994
Heıkeltaraş Mommy Seıdmyrat aradan çykdy.
10July1882
Zakaspi bölümi, Zakaspy oblastyna öwrüldi.
10July1926
Mämet ahun Gürgeni türkmenleriñ adyndan Eıran mejlisine wekil bolup gitdi.
11July1949
Türkmenlerden baslyp alnan ähli ekerançylyk ıeri Mämedreza şaha berilmek barasynda Eıran mejlisi karar kabul etdi.
12July1995
Aşgabat demonstratsiyasynyñ dargadylmagy, tutha-tutlyk. Gara Çarşenbe
14July1959
Yrak rejimi, bu ıurtda ıaşaıan türkmenleriñ garşysyna giñ möçberde etnik ıok etme kampaniıasyny amala aşyrdy. Kerkuk faji-asy.
16July1909
Ahmadşa Gajaryñ Tährandaky täç geıiş dabarasyna türkmen han-begleri gatnaşdy.
16July1979
Ilkinji gezek İolma salıan obasynda “orak baıramçylygy” şowhunly geçirildi.
16July1979
Hazar deñiz jandarmalary, türkemn balykçylarynyñ Aşyr adada geçip duran ıygnagyna ıaragly çozdy.
17July1911
Patyşalygy eıelemek maksady bilen Mämedalyşa ikinji gezek Orsıetden Hojanepese geldi.
19July1925
Kümüşdepeli Rejep ahun (Saıatly/Seııady) söweşde köp gan döküşiligiñ öñüni almak üçin hökümet wekilleri bilen ylalaşygy makullady.
19July1980
“Türkmensähra habarnamasy”  gazetiñ çykarylmagyny Eıran rejimi gadan etdi.
3-nji ıekşenbe
Türkmenistanda galla baıramy.
20July1979
Ammarolumdaky ozalky “Şa mäzre-eh” ekerançylyk firmasy yslamy hökümet tarapyndan baslyp alnyp, Gürgendäki goşunyñ garamagyna berlip oña “Mäzre-eh nemune-e arteş” ady berildi.
21July1942
Benderşanyñ töweregindäki “Tikinjik” gümrük hanasy ylata azar berıäni üçin türkmenler tarapyndan ıykylyp dargadyldy.
21July1942
Gürgen we Kümmetdiñ töwereklerinde ıer  yrandy, öıleriñ üçden birisi ıykyldy.
22July1911
Türkmen han-begleriñ ıardamy bilen Mämedalyşa Astrabady öz kontrolyna geçirdi; onuñ permany bilen ençeme göreşjeñ ıigit Hojanepesde öldürildi.
27July1974
İazyjy, dramatorg, çagdaş türkmen edebiıatynyñ düıbüni tutujy Berdi Kerbaba aradan çykdy. Doglany 15.03.1894
29July1920
Türkmenistanda arap hatynda “Şuralar Türkmenistany” gazeti çykaryldy.
31July1925
75 sany türkmen ıigidi Tähranda atlyp öldürüldi.
½ August aıyndaky wakalar
1-nci ıekşenbe
Türkmenistanda gawun baıramçylygy.
1 Aug 1975
Helsinkide “İevropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyñ” jemleıji aktyna gol çekildi.
2 Aug 1970
Güllidag, Garnawa we onuñ töwereginde ıer yrandy, 32 oba weıran bolup, 175 adam öldi, 500 den gowragy ıaralandy.
4 Aug 1922
Anna güni
Belli göreşjeñ Osmanly generaly Änvär paşa bolşevikler tarapyndan şehit edildi.
6 Aug 1753
Ahmatşa Dürranynyñ Gökleñ han-beglerinden ıardam sorap, olara iberen birinji  haty.
8 Aug 980
Belli Türk filosofy, medisina alymy Ibn-Sinanyñ Ürgençde doglan güni.
8 Aug 1920
Aşgabatda Türkmenistan bolşevik partiıasynyñ 1-ncji gurultayı açyldy.
8 Aug 1977
Bagşy Sahy Jepbar aradan çykdy. Doglany 1905
11Aug1914
Ilkinji gezek Astrabad-Kümmet aralygynda ıeñil maşynlar gatnap başlady.
11Aug1992
Türkmenistanyñ döwlet serhet goşuny döredildi.
12Aug1918
Türkmenistany bolşeviklerden gutarmak üçin Mallesonyñ baştutanlygynda Inglis goşuny Artykdan içerik girdi.
13Aug1990
Alym Ahmat Bekmyradov aradan çykdy.
16Aug1953
Halk gozgalañyna çydap bilmedik M.Rezaşa daşary ıurda gaçyp gitdi.
19Aug1945
Göreşceñ offiserler şol sandan Abdyrahym Nedimi (türkmen) merkezi hökümetiñ syıasatyna protest hökmünde Maşatdan ugrap, Marawadepäni öz kontrollaryna geçirip, Kümmet şaherine geldi.
 
19-21Aug 1991
Kommunistleriñ bir toparynyñ M.Garboçova garşy ıykgynçylykly hereketi. SSSR-iñ darmagy.
19Aug1953
Amerikanyñ “CIA” edarsy bilen Inglisleriñ “intellegent service”niñ işbirligi netijesinde Eıranda Dr.Musaddygyñ hökümeti agdarylyp, M.Rezaşa gaıtadan tagta çykdy.
19Aug1959
Gürgen şäherinde türkmen dilinde gepleşik berıän radiostansiıa ıola goyuldy.
20Aug1991
Türkmenistanyñ syıasy aktivistleri “Geñeş” ady bilen ıygnanşdylar, olar:
1.      Agzybirlik halk hereketi
2.      Demokratik(ösüş) partyıasy
3.      Studentleriñ (Nazaryıet) hereketi
4.      Mary halk hereketi
5. Balkan halk hereketi
6. Kommunistlerden aırylanlar.
21Aug1945
Inkylabçy offiserler bilen hökümetiñ ıaragly güıçleri arasynda Kümmetde gazaply çaknaşyk boldy, offiserler ıeñldi, A.Nedimi Äzerbegjanyñ üsti bilen Orsıete geçdi. Ol 70-nji yıllarda Ivanov diıen şäherde aradan çykdy.
21Aug1991
“Geñeş” özüniñ birinji bildirşinde Türkmenistan döwlet başlyklarynyñ işden çekilmegini talap etdi.
21Aug1991
50-den gowrak Türkmenistanly intellegentleri, döwletiñ alyp barıan syıasatyna protest hökmünde Magtymgulynyñ ıadigärliginiñ öñünde açlyk oturşygyny geçirdiler.
22Aug1977
Halk artisty, türkmen teatrynyñ düıbüni tutujy Aman Gulmämetow ardan çykdy. Doglany 31.12.1908
22Aug1991
Türkmenistan öz-ygtyıarly döwlet diılip jar edildi.
23Aug1964
Galtamançylyk edıär günäsi bilen Seıtreşid Jebelamaly (kürt), dogany Abdylla we ogly Halyl Gürgende atlyp öldrüldi.
25Aug1941
Benderşanyñ üsti bilen Şureviniñ goşuny Kümmetgowza girdi.
25Aug1941
Irzaşa Eırandan gaçyp gitdi. Gyzyl goşu Türkmensähra girdi. SSSR-iñ diplomaty Gylyç Kulyıev Gürgende konsul bolup işlän wagtynda, SSSR-e garşy Göki sofy bilen Annamyrat ahun Türkmenistana alnyp gidildi.
28Aug1879
Birinji Ahal-teke ıörişi; Gökdepe galasyna rus goşununyñ hüjümi yza serpikdirildi.
30 Aug1941
Türkmenistan hökümt başlygy Hywaly Babaıev atyldy. Doglany 1902-nji yılyñ 4-nji Aprili.
30Aug1989
Türkmenistanda “Agzybirlik Halk Hereketi” adynda bir syıasy jemgiıet esaslandy.
31Aug1907
Rus-Inglis döwletleri, Eırany öz aralarynda paılaşdylar, Türkmensähra ruslaryñ kontrolyna geçdi.
31Aug1968
“Türkmenistaniñ halk magaryfy” jurnaly çap edilip başlandy.
 
 
¾ September aıyndaky wakalar
1 Sep
Bütindünıä parahatçylyk güni.
1 Sep 1927
Kümmet şäherinde “Gabus” adynda mekdep açyldy.
1 Sep 1950
Aşgabatda M.Gorki (häzirki Magtymguly) adyndaky türkmen döwlet universiteti açyldy.
1 Sep 1988
Şahyr Kerim Gurbennepesov aradan çykdy. Dog 18 Oct 1929
1 Sep 1997
Türkmenistanda döwlet energetika inistituty döredildi.
2-nji ıekşenbe
Türkmen bagşylar güni.
8 Sep 1975
Kümmetgowuzdan Rahmanguly Seıdi we Gawşak (Alty) Jafarbaı mejlise wekil bellendiler.
9 Sep 1907
Eıranda ilkinji gezek parlament açyldy, tassyk edilen täze kanuna görä türkmenlere hem mejlisde öz wekillerini ibermäge hak tanalypdyr.
11 Sep1911
Mämedalyşanyñ goşuny Tähranyñ golaıynda Veraminde ynkylabçy güyçler tarapyndan çym-pytrak edilyär; onlarça türkmeniñ öldürlip, ıesir düşyär.
16 Sep1976
Artist Hojaw Annadurdy aradan çykdy. Doglany1909
15 Sep1920
İolbaşçylaryñ maslahatynda G.Atabaıev, Etrek-Gürgen türkmenleriñ erkinlik ugrundaky göreşinden arka çykmalydygyny orta atdy.
19 Sep1941
Eıranda syıasy bendilere günägeçiş yglan edildi, olaryñ arasynda “53-ler” adyny alan topardan Annagylyç Babaıy hem bolupdyr.
19 Sep1941
“Eıranyñ Tudeh partiyıasy” döredildi.
20 Sep 1941
Mejlisiñ karary bilen gaçyp giden Yrza şanyñ türkmen we başgalardan basyp alan ekerançylyk ıerler ogly Mämedreza şa berildi.
26 Sep1971
Owganystanly Türkmen Fedamuhammed Fedaıynyñ tagallasy bilen “Millet” gazeti çykarldy.
29 Sep1975
Şahyr Gurbannazar Ezizov 35 ıaşyñ içinde atylyp öldürüldi.
30 Sep1991
Türkmenistaniñ Milli howpsuzlyk komiteti (KNB) döredildi.
 
 
 
¿ October aıyndaky wakalar
3 Oct 1908
Partiyıa we döwlet işgäri Şaja Batyrowyñ doglan güni. Ölümi 1965.03.24
4 Oct 1925
İaşulularyñ Kümüşdepedäki yıgnagynda Nepes serdar hökümet bilen ıaragly göreşiñ dowam etmeginiñ tarapyny tutdy.
5 Oct 1925
Türkmenlere haıbat atmak üçin Eıran hökümeti Kümüşdepäniñ, Hojanepesiñ we Sallahyñ üstünden Yunkers harby uçar bilen manever etdi.
5 Oct 1948
Aşgabatda gazaply ıer yrandy, 150 müñe golaı adam wepat boldy. Matam güni.
6-9Oct1949
Türkmen dilçileriniñ ilkinji gurultaıy.
6 Oct 1963
Rahmatolla Fehimi (Türkmen), türkmenleriñ adyndan Eıran mejlisine wekil saılandy.
6 Oct 1988
İazyjy Hydyr Derıaıev aradan çykdy.
7 Oct 1925
Eıran hökümetiniñ hüjüminiñ öñüni almak üçin, Allaıar hanyñ baştutanlygynda Kerim işan obasynda  maslahat geçirildi.
7 Oct 1962
Eıranda pars bolmadyk halklaryñ milli isleglerini kesä sowmak üçin başwezir Älem “eıaleti, welaıaty” diıen plany (federativ sistema çalymdaş) mejlise hödürledi.
8 Oct 1885
Şahyr Molla Murtyñ doglan güni. Ölümi 1930
8 Oct 1925
İomut ıaşululary we gozgalañçylaryñ Bäşıusga obasynda ıaraglary saklap, söweşi dowam etdirmek ıa-da boıun bolmak barasynda maslahaty.
8 Oct 1943
Göreşceñ şahyr Şaly Kekilow aradan çykdy.
Doglany 1906
9 Oct 1716
Rus generaly Çerkaski Hazaryñ ıakasy Düıpgaraganda harby gala gurdy.
9 Oct 1925
Etrek-Gürgen türkmenleriñ gozgalañyny basyp ıatyrmak üçin Fazl-ul-lah Zahediniñ baştutanlygynda, Eıran hökümetiniñ modern ıaraga beslenen 4 uly topary türkmen topragyna ıollandy.
10 Oct1925
Hökümet goşuny Kümüşdepäni basyp aldy.
11 Oct1881
Kemal Ata-türküñ doglan güni. Öl.1938.11.10
14 Oct1965
Alym we döwlet işgäri Şaja Batyrow aradan çykdy. Doglany 1908
18 Oct1900
Sazanda Pürli Sarynyñ doglan güni. Öl. 1971
18 Oct1929
Kerim Gurbannepesiñ doglan güni. Öl.1988.09.01
19 Oct1905
Aşgabatda köpçülikleyin  revolution miting.
25 Oct1925
Göki sofy, Annageldi Aç we Nepes serdar partizanlyk söweşler bilen Eıran hökümetiniñ goşunynyna agyr zarba urdylar.
25 Oct1991
Aşgabatda “Dünyä Türkmenleriniñ Gumanitar Birleşiginiñ” 2-nji gurultaıy.
27 Oct1924
Türkmenistan Sovet Sosialistik Respublikanyñ (TSSR)-iñ jar edilen güni
27 Oct1927
Orta Aziya milli döwlet bölünişigini geçirmek barada SSSR merkezi ijraiıe komitetiniñ 2-nji oturşygyñ karary. Türküstan parçalanyp Türkmenistan we Özbegistan respublikalar döredildi.
27 Oct1942
Stalınıñ represiıasynda Görnükli dilçi alym Kümşaly Böriıev atylyp öldürildi.
27 Oct1991
Türkmenistan öz milli garaşsyzlygyny jar etdi.
29 Oct1923
Türkiyede Atatürk jemhur başlygy wezipesine  saılandy. Türkiıede jemhuriıet güni.
29 Oct1929
Aşgabatda “Türkmen Döwlet Drama Teatry” we “Çeperçilik Teknikomy” açyldy.
31 Oct1925
Inglisleriñ palny boıunça Ahmadşa Gajar tagtdan agdarylyp, ıerine Pählevi urugyndan Yrzaşa gudrata ıetyär
¶¶ November aıyndaky wakalar
1 Nov 1925
Hökümetiñ Türkmensähra iberen goşuny sährany gana çaıkandan soñ Kümmet şäherine girdi.
1Nov 1916
Rus generaly Madritov Akgala we Kümmetgowuzy gana çaıkady.
2-8 Nov  1925
   
Türkmenleriñ ilkinji bosgunlar topary Baıat hajynyñ üsti bilen Türkmenistana girdi, Osman ahun bilen Allaıar han serhetçiler tarapyndan tussag edildi.
3 Nov 1932
Ilkinji gezek Kümmet we Kümüşdepede şäher  şura saılawy geçirildi, Kümmetgowuzda:
Mollatagy, M.Oskuyy, Mämi Halymy, M.Alyguly, Mürze Akatabaı, Durdygylyç Amany-nejad,
Kümüşdepede: bolsa Agatagy Mämiıany, Gowşut han (Abdyllazade), Durdymäd Jafary, Geldi Röwşeni, Taıly Saryhany, M.Seyitmohammedi saılanyarlar.
4 Nov 1979
Türkmensähra “Oba  şuralarynyñ” 8-nji ıygnagy.
5 Nov 1924
Türkmenistanda ynkylaby komitetler döredildi.
6 Nov 1941
Aşgabatda Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet opera we balet teatry döredildi.
7 Nov 1917
Bolşevistik ynkylaby bütin Orsıetde ıeñiş gazandy.
7 Nov 1945
Türkmen intellegentleri “Türkmenleriñ bu toprakda ıaşamaga haklary ıokmy?” diıen ıüzlenmesini ıaıradyp, onda Eıran hökümetiniñ türkmenlere garşy alyp barıan syıasatyna nägilelik bildirilip, 5 sany türkmen mugallymyñ erbet klimatly şäherlere sürgün edilşine garşylyk görkezilıär.
10Nov1938
Türkiıe jemhuriıetiniñ düıbüni tutan Mustafa Kemak Atatürk aradan çykdy.
15Nov1910
Bäşyusgaly Annajan-ahun İaraly türkmenleriñ ilkinji wekili hökmünde Eıran mejlise girdi.
15Nov1953
İazyjy Ata Gowşudow aradan çykdy. Doglany 1903
15Nov1946
Gürgende SSSR konsuly bolup işlän Gylyç Kulyıew, bagşylar Sahy Jepbary, Nabat Nurmuhammetovany getrip,  Türkmensähranyñ dürli  şäherlerinde konsert berdirdi.
17 Nov
Halkara Studentler güni.
17Nov1940
Bagşy Oraz Salyr aradan çykdy.
19Nov1929
Prof. Öde Abdyllaıewiñ doglan güni. Öl. 1987
Soñky ıekşenbe
Türkmenistanda Hasyl bayramçylygy
22Nov1977
Türkmensähranyñ medeni serdary Dr.Ahmad garadagly aradan çykdy. Onuñ mazary Kümmet şäherindedir. Dog. 1908 Esenguly
23Nov1915
İazyjy Towşan Esenowanyñ doglan güni.
25Nov1967
Turkmenleriñ adyndan 7-8 gezek mejlise wekil bolup giden Mämed ahun Gürgany aradan çykdy.
29Nov1979
Türkmenleriñ Medeni we Syıasy Ojagy öz bildirişinde Eıranyñ täze esasy kanunyna ses bermäge gatnaşmajakdygyny bildirdi. Täze kanunda prezidenti şaıylardan bolup, şayı ıurdyñ resmi mezhebi diılip tassyklandy.
30Nov1942
Göreşceñ şahyra Annasoltan Kekilovaniñ doglan güni.
30Nov1983
Annasoltan Kekilowa 13 ıyl tussaglyk we dälihanada saklanmagyndan soñra öldi.
 
 
¶·  December aıyndaky wakalar
1-nji ıekşenbe
Türkmenistanda Goñşy-okara baıramçylygy.
1 Dec
Spid(AIDS) kesele garşy göreşiñ halkara güni.
2 Dec 1954
Eıran-Türkmenistan Araçägi berk kontrol edip, türkmen topragynda gysyşlary artdyrmak maksady bilen SSSR-Eıran döwlet wekilleri Hazar ıakasy Seññerdepede duwşuşyp, bu barada ıörite komisıa döretdiler.
5 Dec 1915
Kümüşdepeli Owgan Gazy türkmenleriñ adyndan Eıran parlamentine wekil bellendi.
5 Dec 1962
Aşgabatda halk filarmoniıasy döredildi.
8 Dec 1958
Daşary işler ministrliginiñ garamagynda Türkmenistanyñ “Daşary İurtar bilen Dostluk we Medeni Aragatnaşyklar Barasyndaky Jemgiıet” döredildi.
9 Dec 1881
Eıran-Rus döwletleriniñ şertnamasy esasynda Türkmen topragy ikä bölündi.
10 Dec1945
Birleşen Milletler Guramasynyñ baş assembelaıasy adam hukuklarynyñ Ählumumy Jarnamasyny kabul etdi.
11 Dec1973
Türkmen sinemasynyñ düıbüni tutuan Alty Garlyıew ardan çykdy. Dog. 1909
12 Dec1995
Birleşen Milletler Guramasynda Türkmenistana bitaraplyk statusy berildi.
Bitaraplyk güni.
13 Dec1974
İazyjy Aman Kekilow aradan çykdy. Dog. 1912
16 Dec1946
“Tudeh” partiıasynyñ Kümmetgowuz bölüminiñ başlygy Gayıp Bähelke we onuñ ıoldaşlary Gurbannazar Rabetli, Gurbanmuhammed Teke, we Weljan ahun dagy tussag edildi.
18 Dec1973
Türkmenleriñ adyndan Mämed ahunyñ gyzy Mehin Gürgeni Eıran mejlisine wekil saılandy.
20 Dec1920
Annajan ahun İaraly 2-nji gezek Eıran mejlisine wekil saılandy.
22 Dec 1917
Aşgabat radiostansiıasy gepleşiklerini berip başlady.
23 Dec1880
Rus goşuny Gökdepe galasyny gabady. Bu gabag 1881-njy yılyñ 12-nji ıanvaryna çenli dowam etdi.
23 Dec1991
Göreşjeñ şahyr Bapba Gökleñ näbelli! ıagdaıda maşyn kakyp, aradan çykdy.
24 Dec1951
Benderşa-da 700, Kümüşdepede bolsa  300 adam bu şäherleriñ telegraf edaralarynyñ öñünde syıasy oturşyk geçrip, hökümet işgärleriniñ saılawlar hem başga ugurlarda türkmen topragynda alyp barıan zalym hereketleriniñ artmagyna protest etdiler.
27 Dec1797
Şahyr Asedolla Galyby Dehlide dünıä indi.
27 Dec1941
Hokan hökümetiniñ ozalki başweziri Mustafa Çokaıyñ Berlinde şüpheli ölümi.
29 Dec1897
Zakaspi oblastyny, Türküstan general gübernatorlygynyñ (fermandar) hataryna girizmek hakynda patyşanyñ permany.
31 Dec1914
Teatr artisty Sona Muradowanyñ doglan güni.
 
 
 
Bellikler:
M.Ö=Milatdan öñ, (biziñ eııamymyzdan öñ)
M= Milady sene.
 

       [ Baş sahypa ]            [ Çap ]             [ Dostuňa ıolla ]

turkmensahra.org